آجیل خندان نامیست که ممکن است بارها به گوشتان خورده باشد. پسته! خوراکی کوچک خوشمزه‌ای که نماد سلامتی، شادی و خوشبختی است . پسته در چین به “آجیل شاد” و در ایران به “آجیل خندان” معروف است، زیرا اگر به ظاهر مغز و پوسته آن نگاه کنید، به نظر می‌رسد که در حال خنده است.

پسته‌ها اغلب در عید نوروز و شب‌های یلدا برای پذیرایی از مهمان آورده می‌شوند. در کشور روسیه، مردم اعتقاد دارند که شنیدن صدای ترکیدن مغز پسته خوش یمن است و به فال نیک گرفته می‌شود. در خاورمیانه به این معنی است که به زودی رابطه‌ای شاد را تجربه خواهید کرد، به همین دلیل در بسیاری از کشورهای خاورمیانه، زوج‌ها زیر درختان پسته همدیگر را ملاقات می‌کنند.
اگر به پرورش پسته علاقه دارید هرگز این مطلب را از دست ندهید. نکات و مراحل مهمی که در این مقاله درباره خرید نهال پسته و پرورش آن خواهید خواند، در هیچ مطلب دیگری نخواهید دید. پس تا انتها با نهالستان پالیز همراه باشید.

تاریخچه و مشخصات کلی درخت پسته

پسته میان‌ وعده اصلی ماقبل تاریخ بوده است! یکی از قدیمی‌ترین درختانی است که بر روی زمین رشد کرده و انسان‌ها برای حداقل 9000 سال از پسته استفاده کرده‌اند. به علاوه، پسته یکی از دو آجیل ذکر شده در کتاب مقدس انجیل است .
اگر به دنبال یک درخت 50 ساله برای درست کردن غذا و میان وعده‌های خوشمزه و ترد پر از ویتامین‌ها و مواد معدنی سالم هستید، ممکن است به خرید نهال پسته فکر کنید. پسته به شرایط رشد خاصی نیاز دارد، اما اگر صبور باشید و بتوانید نیازهای آن را برآورده کنید، برداشت فراوانی خواهد داشت.

درختان پسته در آب و هوای خشک و گرم رشد می‌کنند که آفتاب زیادی دارند و بهتر است نهال‌ها در اواخر پاییز کاشته شوند.

این درختان می‌توانند تا 9 متر رشد کنند و ریشه‌های آن نیز به همان اندازه بلند باشد. گل‌های پسته زیاد خودنمایی نمی کنند و کلا فاقد گلبرگ هستند. بطور کلی عمر درخت پسته 50 سال است و شما پس از خرید نهال پسته و کاشت حدود 8 تا 10 سال باید صبر کنید تا درخت به بار بنشیند. اگرچه رشدی آهسته دارند ، اما پاداش صبر شما بسیار بیشتر است. پس از 12 الی 15 سال می‌توانید از نظر اقتصادی رویش حساب کنید.

ارقام مهم نهال پسته

ارقام نهال پسته گوناگون هستند. ولی بهترین نوع پسته احمد آقایی، اکبری و کله قوچی است . بطور کلی خرید نهال پسته به دو روش انجام می‌شود: نهال بذری و نهال هیبریدی. نهال بذری در نهالستان‌ها توسط بذر پسته پرورش می‌یابد اما نهال هیبریدی با استفاده از کشت بافت و تغییر در نژاد حاصل می‌شود. نهال هیبریدی دوبرابر نهال بذری می‌تواند در برابر آسیب‌ها مقاومت کند و محصول بیشتری را تولید کند. با اینحال گونه‌های بسیاری از انواع ارقام نهال پسته وجود دارند که کیفیتی بالا و طعمی بینظیر دارند. این گونه‌ها به شرح ذیل می‌باشند:

• نهال پسته اکبری

• نهال پسته کله قوچی

• نهال پسته احمد آقایی

• نهال پسته هیبریدی آمریکایی

• نهال پسته خنجری دامغان

شرایط محیطی درخت پسته

نهال پسته مقاومت بالایی در شرایط مختلف محیطی دارد. به طور خلاصه، پرورش نهال پسته در مناطقی با تابستان‌های گرم و طولانی و زمستان‌های سرد بهتر است، زیرا درخت باید ساعات خاصی از سرما را تجربه کند که خواب جوانه‌ها را از بین ببرد. بنابراین خرید نهال پسته در آب و هوای معتدل عملکرد خوبی از خود نشان نمی دهد.

آب و هوا، نور و دما

نهال پسته می‌تواند رطوبت بسیار کم هوا و رطوبت پایین خاک را تحمل کند. در مقابل، سطوح رطوبت بالا بر رشد آن تأثیر منفی می‌گذارد. پسته در مناطقی که زمستان‌های آن کاملا سرد است (به منظور شکستن خواب جوانه‌ها) و تابستان‌های طولانی، بهترین رشد را دارد. این درخت در آب و هوای گرم و خشک عملکرد بسیار خوبی دارد.

یخبندان‌های بهاره در طول دوره گلدهی به دلیل دیر شکوفه دادن به درختان آسیب نمی رسانند. با این حال، بادهای خشک و هوای مرطوب سرد در طول بهار بر گرده افشانی تأثیر می‌گذارد و ممکن است تشکیل میوه را کاهش دهد. علاوه بر این، بارندگی مکرر و شرایط مرطوب در طول تابستان (قبل یا در طول دوره برداشت) می‌تواند کیفیت میوه را کاهش دهد.

هوای مرطوب و گرم در طول فصل رشد درختان نیز باعث ایجاد بیماری‌های قارچی می‌شود. بنابراین، خرید نهال پسته را باید در مناطق گرم و خشک همراه با زمستان‌های سرد، اما ترجیحاً در جاهایی که امکان آبیاری وجود دارد، انجام داد.

زمستان‌های سرد برای پسته ضروری است، کمبود سرمای زمستان می‌تواند مشکل عمده گرده افشانی ایجاد کند. بنابراین بهترین مناطق برای پرورش پسته شهرهای نیمه گرمسیری با رطوبت پایین است.

حداقل و حداکثر دما برای نهال پسته 10- درجه سانتیگراد و 25 تا 35.5 درجه سانتیگراد است.

خاک مناسب

درخت پسته اگرچه می‌تواند با انواع خاک‌ها سازگار باشد، اما خاک‌های لومی نسبتاً عمیق، سبک، خشک و شنی با غلظت کربنات کلسیم بالا (CaCO 3 ) را ترجیح می‌دهد. خاک‌های مرطوب و سنگین و به خصوص خاک‌های فاقد زهکشی خوب را تحمل نمی کند. با این حال، خاک‌های کمی اسیدی، قلیایی را با کمی شوری مناسب هستند. پسته‌های لذیذ اغلب در خاک‌های آهکی و بوریک با زهکشی خوب و بافت متوسط تولید می‌شوند. خاک‌های آهکی اغلب حاوی بیش از 15 درصد CaCO 3 هستند.

قبل از کاشت نهال پسته ، خاک باید در عمق 50-70 سانتی متر شخم زده شود. هدف این کار از بین بردن علف‌های هرز چند ساله و کرک شدن خاک است که برای توسعه سیستم ریشه ضروری است. پسته کاران قبل از خرید نهال پسته ، اغلب از خاک نمونه برداری می‌کنند و به آزمایشگاه می‌فرستند تا دقیقاً از محتوای مواد مغذی مطلع شوند.

کود دهی

برای کوددهی نهال پسته می‌توان از کودهای حیوانی و شیمیایی استفاده کرد. اینکار امری بسیار ضروری برای این درختها می‌باشد. از بهترین و باکیفیت‌ترین کودها برای پسته کودیست که ترکیبات ازت، پتاسیم و فسفر در آن بکار رفته باشد. کودهای مرغی و گاوی را می‌توانید هر 2 الی 3 سال یک بار پای درخت بریزید و مابقی از کود شیمیایی استفاده کنید.

نیاز آبیاری

اگر چه درخت پسته خشکی را متحمل می‌شود، اما در صورت دسترسی به آب، به ویژه در ماه‌های تابستان، محصول بیشتری می‌دهد. درختان پسته به خصوص در فصل تابستان نیاز آبی زیادی دارند. با این حال، کشاورزان نباید مقدار زیادی آب را مکرراً به درختان بالغ بدهند، زیرا پوشش گیاهی درخت می‌تواند بیش از حد رشد کند و بر باز شدن میوه تأثیر منفی می‌گذارد. حداکثر 4-6 جلسه آبیاری نهال پسته در طول دوره بازدهی در خاک‌های سبک و با زهکشی خوب انجام می‌شود.
یک الگوی رایج آبیاری به این صورت است: آبیاری نهال‌های جوان در طول زمستان، بلافاصله پس از خرید نهال پسته و کاشت. پس از آن 8 بار در طول اولین فصل رشد تا پاییز. در سال‌های بعد، از بهار تا پاییز در طول 4 الی 8 جلسه آبیاری انجام می‌شود.

اما در باغات پسته برای آبیاری نهال پسته بیشتر از آبیاری قطره ای استفاده می‌شود. سیستم آبیاری قطره ای باید به گونه ای طراحی شود که برداشت نامطلوب نداشته باشد و قبل از کاشت ساخته شود.

هرس

هرس نهال پسته در پرورش این درخت از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اینکار به افزایش باردهی، دوری از آفات و امراض و جلوگیری از پیر شدن درخت کمک می‌کند. همچنین به درختان شکل و فرم مناسبی می‌دهد و برداشت محصول را آسان‌تر می‌کند.

زمان مناسب برای هرس نهال پسته فصل زمستان و سرمای بسیار زیاد است. در این فصل درختان به خواب زمستانی فرو می‌روند و به راحتی می‌توان عمل هرس را انجام داد. اما در تابستان نیز اغلب پس از خرید نهال پسته ، نهال‌ها و درختان جوانی که شاخه‌های اضافی و بیمار دارند هرس صورت می‌گیرد. اینکار بیشتر قبل از محصول دهی انجام می‌شود و برای رشد زایشی درخت بسیار مفید است.

روش‌های تکثیر

همانطور که در بسیاری از درختان دیگر اتفاق می‌افتد، تکثیر نهال پسته نیز از طریق جوانه زدن و پیوند زدن انجام می‌شود. گرده افشانی درخت پسته به طور کامل توسط باد انجام می‌شود. حشرات و زنبورها کمکی نمی کنند و گرده افشانی درخت پسته را بدتر می‌کنند. گرده توسط باد از درختان نر به درختان ماده منتقل می‌شود. به طور ایده آل پس از خرید نهال پسته باید 1 درخت نر را در مرکز 7 درخت ماده در باغ‌ها قرار دهیم. موقعیت درخت نر باید در مرکز این درختهای ماده باشد تا پراکندگی گرده تسهیل شود. در باغات پسته بزرگ با 600 درخت و بیشتر، کشاورزان در هر 20 درخت ماده ، 1 درخت نر قرار می‌دهند.

تفاوت تکثیر نهال پسته با سایر درختان این است که ابتدا درختان نر شکوفه می‌دهند و درختان ماده دیرتر شکوفا می‌شوند. کمبود سرمای زمستان می‌تواند مشکل عمده گرده افشانی ایجاد کند و درختان نر بسیار زودتر از درختان ماده شکوفا شوند. در نتیجه درصد زیادی از گرده‌ها از بین می‌رود که باعث کاهش تشکیل میوه و افزایش پسته خالی می‌شود. علاوه بر این، اگر در طول دوره شکوفایی باد نباشد یا هوا بارانی باشد، گرده افشانی طبیعی بسیار دشوار می‌شود. در این موارد اغلب از گرده افشانی مصنوعی استفاده می‌شود.

بیماری و آفت درخت پسته

پژمردگی ورتیسیلیوم یک بیماری قارچی ناشی از خاک است که از طریق سیستم ریشه وارد درخت پسته می‌شود و در نهایت می‌تواند آن را از بین ببرد. بعد از گذشت چند سال آب و مواد مغذی را که قرار است از ریشه به قسمت‌های بالای درختان منتقل شود، مسدود می‌کند و در نتیجه کل شاخه‌ها فرو می‌ریزند. پژمردگی ورتیسیلیوم زیان اقتصادی زیادی در باغات پسته ایجاد کرده است. متأسفانه، پاتوژن می‌تواند سال‌ها بدون میزبان گیاهی در خاک زندگی کند. برای جلوگیری از آفات درخت پسته بهتر است از گونه‌های پنبه ،گوجه فرنگی، سیب زمینی، و تنباکو در مزرعه کشت نشود.

دومین اقدام احتیاطی در برابر ورتیسیلیوم، انتخاب نهالی است که به بیماری مقاوم باشد .مثلا نهال هیبریدی. همچنین آبیاری بیش از حد و وجود علف‌های هرز باعث گسترش سریع بیماری می‌شود.

پوسیدگی ریشه فیتوتورا یک بیماری قارچی دیگر ناشی از خاک است. عامل در ابتدا به ریشه‌ها حمله کرده و آنها را ضعیف می‌کند. در نتیجه درختان پسته دچار کندی رشد، برگ‌زدایی و کاهش تولید میوه خواهند شد. خاک‌های سنگین و غرقابی باعث گسترش بیماری می‌شود.

پوسیدگی ریشه آرمیلاریا، خشکی پسته ( Xanthomonas translucens ) و لکه برگ سپتوریا نیز از بیماری‌های معروف درخت پس از خرید نهال پسته هستند.

فواصل کاشت درخت پسته

همانطور که گفته شد بهتر است به ازای هر 1 درخت نر 7 درخت ماده در باغ کاشته شود. فاصله کاشت نهال پسته 3 متر در طول و 6 متر در عرض می‌باشد. برای نهال بذری یا هیبریدی تفاوتی ندارد.

احداث باغ و الگوی کاشت

اول از همه، مکان شاید مهمترین پارامتر برای احداث باغ پسته و کسب سود باشد. این درخت در شرایط آب و هوایی خاص و انواع خاک رشد می‌کند و انحراف از این الزامات (به ویژه آب و هوا) از نظر تولید برای شما هزینه دارد. ثانیاً پس از خرید نهال پسته تا سال هفتم یا هشتم حتی با مدیریت کیفی بالا ، عملکرد خوبی نحواهید داشت. شما باید صبور و فعال باشید تا هزینه‌های سال‌های اول را بدون انتظار درآمد قابل توجه تحمل کنید. به این نکته باید دقت کنید که درخت پسته همانند بسیاری از درختان دیگر تمایل ذاتی به باروری متناوب دارد. یعنی یک سال عملکرد درخت بسیار خوب و یک سال عملکرد بد است. این البته مشکلات زیادی ایجاد می‌کند، زیرا کشاورز در بسیاری از موارد نمی تواند عملکرد باغ خود را پیش بینی کند و نمی تواند به توافقات تجاری خود با خریداران درست عمل کند.

گرده افشانی، آبیاری، کوددهی، هرس و کنترل آفات از نظر کمیت و کیفیت تولید بسیار مهم بوده و بیشترین هزینه‌ها را بعد از خرید نهال پسته دارد. در نهایت، برداشت محصول زمانی اگر با دست انجام می‌شود، یک کار بسیار فشرده است. در باغ‌های سازمان‌یافته، برداشت از طریق تراکتورهای بزرگی که به درختان متصل می‌شوند و شاخه‌ها را تکان می‌دهند، انجام می‌شود تا میوه‌ها در داخل سطل‌ها، جایی که مرتب‌سازی انجام می‌شود، بیفتند. یافتن چنین تجهیزات و پرسنل تخصصی در زمان دقیق برداشت نیز می‌تواند مشکل ساز باشد، زیرا تقریباً همه پسته‌ها در یک منطقه به طور همزمان بالغ می‌شوند و پسته کاران اغلب برای استخدام به موقع افراد حرفه ای با مشکل مواجه می‌شوند.

حال خوب دانستید که چرا قیمت پسته در بازار نسبت به دیگر آجیل‌ها بالاتر است. چرا که زحمت زیادی می‌طلبد و صبوری بالایی می‌خواهد.

زمان چیدن محصول درخت پسته

پسته قبل از برداشت شکافته می‌شود. بنابراین، نباید به زمین بیفتند، زیرا در معرض خطر آلودگی میکروارگانیسم‌های خاک هستند. پسته‌هایی که بر روی زمین می‌ریزند برداشت نمی شوند و همان جا به عنوان کمپوست برای درختان رها می‌شوند. برداشت درخت پسته معمولا از اواخر تابستان شروع می‌شود و حدود 15 تا 20 روز طول می‌کشد. برخلاف مرکبات، سیب و سایر درختان میوه، همه میوه‌های پسته در یک درخت به طور همزمان بالغ نمی شوند. در نتیجه، برداشت در 2 یا 3 مرحله (2-3 دست) انجام می‌شود. دست اول معمولاً زمانی برداشت می‌شود که 60 تا 70 درصد میوه‌ها رسیده باشند.

برداشت درختان پسته زمانی که به صورت دستی و با تکان دادن درختان انجام می‌شود، کاری بسیار سخت است. میوه‌ها در زیر تاج درختان، روی پارچه‌های مخصوص یا تورهای جمع آوری می‌ریزند. سپس به صورت انبوه دسته بندی می‌شوند و غربالگری به منظور حذف برگ‌های افتاده، دانه‌های شکسته و شاخساره‌ها انجام می‌شود. بلافاصله بعد از دسته بندی حداکثر بعد از 10-12 ساعت، پسته‌ها را در یک جای خنک پهن می‌کنند و پوست آجیل‌ها را جدا می‌کنند وگرنه کیفیت آنها افت می‌کند.

در باغ‌های پسته سازمان‌یافته ، برداشت از طریق تراکتورهای بزرگ پسته‌ها در داخل سطل‌ها می‌افتند. سپس از طریق کامیون‌ها به واحد فرآوری منتقل می‌شوند. در این حالت مسیر میوه‌ها از درخت تا واحد فرآوری در عرض چند ساعت انجام می‌شود.