اصلی ترین تفاوت بین زراعت و باغبانی

در گذشته کشاورزی به صورت کاملا سنتی انجام می شد و کشاورزان فرقی بین محصولات مختلف قائل نبودند و تنها یک هدف از کاشت گیاه یک ساله و یا یک درخت میوه داشتند آن هم تامین غذا بود اما امروزه با پیشرفته های علمی زیادی که در این حوزه رخ داده است فعالیت های مختلف کشاورزی به صورت کاملا تخصصی انجام می شود که برای فعالیت در هر حوزه آن نیاز به کسب سال ها تجربه و تخصص است و صرفا با هدف تهیه غذا انجام نمی‌شود.

از همین رو کشاورزی به دو شاخه اصلی زراعت و باغبانی تقسیم شده است که این دو در کنار یکسری تشابهات، تفاوت های با یکدیگر دارند و شناخت این تفاوت ها برای افرادی که در زمینه کشاورزی فعالیت دارند با اهمیت و ضروری است تا بتوانند به صورت تجاری در بخش های مختلف کشاورزی فعالیت کنند.

تعریف کشاورزی

به تولید مواد غذایی، الیاف، علوفه و سایر محصولات مورد نیاز انسان که از طریق کاشت گیاهان مختلف را کشاورزی می گویند. کشاورزی در گذشته به صورت سنتی و در حال حاضر به شکل صنعتی انجام می شود که به دلیل کمبود منابع نیاز است با رویکردی جدید به آن پرداخت که به آن کشاورزی پایدار یا زیستی می گویند.

تعریف زراعت

به دانش و هنر کشت گیاهان یک یا چند ساله برای بدست آوردن محصول زراعت می گویند و امروزه زراعت علمی است در سطح وسیع تر و کلان تر از کشاورزی عادی به کاشت و پرورش گیاهان سرو کار دارد. متخصاصان و کارشناسان زراعت نه تنها به دنبال ارتقا عملکرد محصول هستند بلکه به حفظ ساختار و بافت خاک و در ضمن به حفظ محیط زیست نیز اهمیت می دهند.

تعریف باغبانی

به دانش و هنر کشت گیاهان دارویی، گیاهان زینتی، درختان میوه، درختان زینتی و طراحی فضای سبز باغبانی می گویند و امروزه علم باغبانی در سطوح دانشگاهی به چند شاخه ی میوه شناسی، گل شناسی، سبزی شناسی، فضای سبز و کاربرد محصولات باغبانی در صنایع تقسیم می شود. فعالیت های باغبانی را می توان در سطوح کوچک تر مانند محیط خانه، باغچه، پشت بام ها و گلخانه انجام داد و به عنوان یک سرگرمی و یا یک حرفه بر شمرد.

فعالیت های زراعی و باغبانی

همان طور که گفته شد فعالیت های باغبانی و زراعی در چندین مرحله انجام می شوند و این مراحل با یکدیگر یکسری شباهت ها و تفاوت ها دارند که برای درک بهتر لازم است این مراحل را به طور اختصاصی توضیح دهیم.

مراحل انجام فعالیت های زراعی

در بخش زراعت تمام فعالیت‌ها طبق اصول و به ترتیب در زمین اجرا می شود که هدف از انجام این مراحل بدست آوردن حداکثر بازدهی و کاهش هزینه ها است که در این مسیر باید از جدیدترین روش ها و ماشین آلات کشاورزی استفاده کرد. برای کاشت یک محصول زراعی مراحل زیر به ترتیب انجام می گیرد.

انتخاب نوع محصول زراعی

با توجه به هزینه های بالای تولید، میزان ارزش هر محصول و تقاضای آن در بازار لازم است قبل از هر کاری محصول مورد نظر را برای کاشت به درستی انتخاب کرد زیرا اگر در این مرحله دچار خطا شوید با ضرر سنگینی مواجه خواهید شد و محصول تولید شده در بازار به قیمت پایینی به فروش می رسد بنابراین قبل از کاشت بایستی میزان تقاضای محصول را در بازار به درستی ارزیابی کنید.

به عنوان مثال یک سال قیمت گوجه فرنگی در بازار کاهش می یابد زیرا کشاورزان زیادی به کاشت آن مشغول بوده اند و از کاشت سیب زمینی غافل شدند این عدم توجه به نیاز بازار باعث بروز چنین مشکلی شده است اما برخی محصولات مانند گندم، ذرت، برنج، نیشکر و چغندر قند استراتژیک هستند و در هیچ زمانی برای فروش آن‌ها با مشکل مواجه نخواهید شد.

انتخاب رقم محصول زراعی

بعد از انتخاب نوع محصول، انتخاب رقم آن نیز اهمیت بالایی دارد زیرا متخصصاصان اصلاح نباتات ارقام مختلفی که پربازده و مقاوم به آفات و بیماری هستند را تولید کرده اند که از عملکرد بالایی نسبت به ارقام اصلاح نشده برخوردارند و محصول آن ها به قیمت بالاتری در بازار به فروش می رسد.

تهیه زمین

با توجه به اینکه محصولات زراعی، گیاهانی یک یا دو ساله، نسبتا کوچک با سیستم ریشه ای افشان و کم هستند بنابراین ریشه های آن ها در لایه های سطحی خاک نفوذ کرده و در همان چند سانتی متری قشر خاک آب و مواد غذایی را جذب می کنند پس نیاز به عملیات خاک ورزی عمیقی ندارند در نتیجه با توجه به این موضوع و طبق الگوی کاشت با استفاده از ماشین آلات کشاورزی زمین را شیار بندی می کنند.

توصیه می شود در این مراحل قبل از شروع به کشت خاک را مورد آزمایش قرار داد تا با توجه به دادهای و نتایج حاصل از آزمایش، کوددهی و سایر عملیات ها را انجام داد.

کاشت محصول

کاشت محصولات زراعی با استفاده از بذر (‌گندم یا ذرت‌) و یا با استفاده از نشا (‌گوجه فرنگی یا سیب زمینی) انجام می شود بنابراین تهیه بذور سالم، با قوه ی نامیه بالا و ضدعفونی شده و یا نشا های با کیفیت و عاری از آلودگی برای کسب عملکرد بهینه باید در اولویت زارعین باشد.

آبیاری محصول

نیاز آبی محصولات زراعی مانند گندم و برنج با یکدیگر متفاوت است بنابراین به روش های مختلفی آبیاری می شوند اما نکته مهم در بحث آبیاری گیاهان زراعی محدودیت منابع آبی کشور است و باید با بهره گیری از روش های نوین آبیاری مثل آبیاری قطره ایی نه تنها عملکرد محصول را بهبود بخشید و بیماری های خاکی را کاهش داد بلکه به حفظ این منبع ارزشمند و تجدید ناپذیر نیز کمک شایانی کرد.

کوددهی محصول

این مرحله باید با توجه به آزمون خاک و مطابق با نیاز محصول انجام گیرد و معمولا کوددهی به روش محلول پاشی بر روی محصول و یا با استفاده از آب آبیاری انجام می‌گیرد.

کنترل آفات و بیماری

کشت محصولات زراعی معمولا در سطح چندین هکتار و به صورت تک کشتی انجام می شود از همین رو احتمال طغیان آفات و بیماری ها وجو دارد بنابراین باید برای کاهش میزان خسارت این عوامل از مدیریت تلفیقی که شامل کاشت ارقام مقاوم، استفاده از روش های کنترل بیولوژیک یا دشمنان طبیعی آفت، تناوب، آیش و سمپاشی استفاده کرد.

برداشت

زمان برداشت محصولات زراعی مقارن با پایان دوره رشد یا حیات آن ها است و برداشت محصولات زراعی مختلف بسته به عوامل زیر دارد.

• وضعیت خاک: میزان رطوبت خاک قبل از برداشت مورد بررسی قرار می گیرد مثلا برای برداشت گلرنگ و کلزا خاک باید کاملا خشک باشد اما برای چغندرقند و سیب زمینی رطوبت خاک می بایست در حد گاورو باشد.
• زمان برداشت: برداشت گندم و جو زمانی است که ساقه آن در دست شکسته و خورد شود و تعجیل در برداشت سبب عدم رشد کامل گیاه، خمیری شدن دانه و پوسیدگی و کپک زدن آن در انبار می شود و تاخیر در برداشت موجب ریزش محصول، کاهش کیفیت محصول، کاهش ارزش غذایی محصول و مورد تهاجم قرار گرفتن توسط گنجشک می شود.
• ساعات برداشت: برداشت محصولاتی همچون زعفران باید در ساعات ابتدایی روز پیش از طلوع خورشید انجام گیرد.
• وسیله برداشت: اگر کمباین تنظیم نباشد سبب خرد شدن محصول در کمباین، ریزش محصول از کمباین و باقی ماندن محصول در کاه کلش می شود.

مراحل انجام فعالیت های باغبانی

معمولا محصولات باغی طول دوره رشدی متفاوتی نسبت به محصولات زراعی دارند بنابراین نحوه ی رسیدگی یا داشت آن ها با یکدیگر متفاوت است.

1)انتخاب نوع درخت

باغداران در اولین مرحله باید به درستی تصمیم بگیرند که چه درختی را برای کاشت می خواهند انتخاب کنند و هدف آن ها از احداث باغ چیست آیا درختان مثمر (درختان میوه) یا درختان غیر مثمر مثل صنوبر با هدف برداشت چوب مد نظر آن ها است ، در مرحله بعد باید درختی را انتخاب کنند که با اقلیم منطقه آن ها مطابقت داشته باشد مثلا درخت نخل را نمی توان در مناطق سردسیری و کوهستانی کاشت.

2)انتخاب نوع رقم

بعد از انتخاب نوع درخت بحث انتخاب رقم آن حائز اهمیت است این موضوع به ویژه در مورد درختان میوه از اهمیت بالایی برخوردار است و باید با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه نوع رقم را انتخاب کرد و متناسب با اقلیم منطقه از ارقام گرمسیری، معتدل یا سردسیری استفاده کرد همچنین به باردهی، سالم بودن، میزان مقاومت آن در برابر امراض مختلف و مقاومت به عوامل نامساعد محیطی مثل خشکی نیز توجه کرد.

3)تهیه زمین و کاشت

همان طور که در بخش زراعت عنوان کردیم قبل از تهیه یا آماده سازی زمین می بایست خاک را مورد آزمایش قرار داد این آزمایش برای کاشت درختان بسیار مهم و ضروری است زیرا برخلاف گیاهان زراعی سال های متمادی (100 سال) قرار است درون خاک مستقر باشند و محصول آن ها بعد از گذشت 4 تا 6 سال قابل برداشت است بنابراین اگر در خاک نامناسب کاشته شوند ممکن است قادر به رشد و بقا نباشند.

همان طور که قبلا بیان شد با توجه به نتایج آزمایش خاک می توان برنامه کوددهی مناسبی برای درختان میوه تنظیم کرد. از طرفی چون ریشه درختان برخلاف گیاهان زراعی طویل تر و قوی تر است بنابراین عملیات خاک ورزی باید در اعماق بیشتری از خاک انجام گیرد.

4)کنترل آفات و امراض

با توجه به اینکه درختان میوه طول عمر بسیار زیادی دارند پس می توانند میزبان خوبی برای آفات و امراض باشند زیرا برخلاف محصولات زراعی نمی توان زمین را آیش و تناوب کرد بنابراین اولین قدمی که باید برای کنترل آن ها برداشت خرید نهال سالم و بسیار مقاوم است تا بتوان در کنار مدیریت صحیح باغ و کنترل تلفیقی از ضعیف شدن درخت جلوگیری کرد و هزینه های سمپاشی را کاهش داد.

5)آبیاری

بحث آبیاری همانند بخش زراعی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا اگر درختان میوه در برابر تنش خشکی و کم آبی متوالی قرار بگیرند سبب ضعف و بروز یا شیوع بیماری های مختلف در آن ها می شود و با توجه به بحث اهمیت کمبود آب در کشور لازم است از سیستم های نوین آبیاری مثل قطره ای، بابلر و تراوایی استفاده کرد.

6)هرس

هرس یکی از تفاوت های بین زراعت و باغبانی است درختان میوه هر ساله یا هر چند سال یک بار نیاز به هرس دارند تا باردهی و شکل ظاهری آن ها بهبود ببخشد و سبب کنترل آفات و بیماری های آن ها نیز شود اما گیاهان زراعی به این عمل نیازی ندارند مگر در موارد ی گلخانه ایی مثل گوجه فرنگی و خیار که درگیر انواع آفات شده باشند می توان با حذف شاخه های آلوده تا حدی بیماری را کنترل کرد.

7)کوددهی

کوددهی همان طور که در بخش زراعی گفته شد بایستی بر اساس آزمون خاک انجام گیرد و با توجه به نیاز درخت به مقدارمشخص، در زمان معین و به روش خاص کوددهی اعمال گردد.

8)برداشت

برای برداشت میوه می بایست به مدت زمان رسیدگی میوه، نیروی کارگر، ماشین های برداشت، قابلیت انبارداری، قابلیت نگهداری در سردخانه و …را در نظر داشت و بعد از برداشت نیز باید درخت را به خوبی تقویت کرد که دچار سال آوری نشود همچنین باید شاخه های آلوده و بیمار آن که منبع آلودگی هستند نیز حذف شود.

هدف نهایی از کاشت درختان میوه تنها برداشت محصول با کیفیت نیست درختان سبب ایجاد فضای دلنشین و آرامش بخش و پاکسازی هوای محیط پیرامون ما نیز می شوند.

تفاوت های زراعت و باغبانی

این دو گرایش هر چند شباهت های زیادی به یکدیگر دارند و از اصول و روش های یکسانی تبعیت می کنند اما تفاوت هایی با هم دارند که در ادامه می خواهیم به بررسی این تفاوت ها بپردازیم.

• فعالیت در بخش زراعت در سطح وسیع انجام می شود اما در بخش باغبانی می تواند در سطوح کوچک تر مانند خانه انجام گیرد.
• زراعت که با هدف کاشت و پرورش گیاهان مختلف برای تولید غذا و فروش آن صورت می گیرد اما باغبانی با هدف تولید غذا، تولید گل، ایجاد فضای سبز و حتی به عنوان یک سرگرمی انجام می شود.
• فعالیت‌های بخش زراعی به دلیل سیستم تک کشتی سبب کاهش تنوع زیستی می شوند اما فعالیت های باغبانی باعث توسعه تنوع زیستی می شوند.
• در بخش زراعت کشت محصولات یک یا چند ساله رواج دارد اما در بخش باغبانی محصولات با عمر زیاد رواج دارد.
• به دلیل عمر کوتاه محصولات زراعی می توان از سیستم آیش و تناوب برای بهره وری بیشتر از زمین استفاده کرد اما در بخش باغبانی آیش و تناوب امکان پذیر نیست.
• مراحل آماده سازی زمین در بخش زراعت با باغبانی متفاوت است با توجه میزان نفوذ و نحوه گسترش ریشه های گیاهان زراعی نسبت به باغی عملیات خاک ورزی در لایه های سطحی تر خاک انجام می شود.

نگاه اجمالی به تفاوت بین زراعت و باغبانی

اصلی ترین تفاوت زراعت و باغبانی

شاید بتوان اصلی‌ترین تفاوت زراعت و باغبانی را طول عمر محصول دانست در بخش زراعت از گیاهانی استفاده می شود که از زمان کاشت تا برداشت آن یک یا دو سال به طول می انجامد و بعد از آن گیاه از بین خواهد رفت مثل لوبیا، گندم، جو، سیب زمینی، چغندر قند و غیره اما در بخش باغبانی طول عمر گیاه معمولا بالاست و بعد از گذشت 4 تا 5 سال از زمان کاشت محصول نوبرانه را تولید می کند و تا سال های طولانی و یا بیش از 100 سال به حیات و تولید محصول ادامه دهد مثل درخت گردو، سیب، درختچه های زینتی مثل گل یاس، محمدی و …

نتیجه گیری

فعالیت در تمام حوزه های کشاورزی نیاز به علم و تجربه کافی دارد در غیر این صورت سبب هدر رفت منابع طبیعی مانند آب و خاک می شود و با پیشرفت های بسیاری زیادی که در این زمینه شده است نیاز است که برای کسب بیشترین بازدهی از امکانات و روش های نوین استفاده نمود یکی از این امکانات استفاده از بذور گواهی دار و نهال های شناسنامه دار است که به خصوص برای خرید نهال های شناسنامه دار باید به نهالستان ها و مراکز معتبر مراجعه کرد.

در همین راستا نهالستان های بسیار زیادی اقدام به فروش نهال می کنند اما بایستی از صلاحیت و تخصص این نهالستان ها مطمئن بود به همین منظور باید از مدارک و مجوزهایی که از سوی سازمان حفظ نباتات و جهاد کشاوری به آن ها اعطا شده است مطمئن شد برای این منظور می توان از طریق سایت های رسمی این نهالستان ها این مدارک را مشاهده کرد علاوه بر آن قیمت نهال های تولید شده در این نهالستان نیز به راحتی قابل مشاهده است.