مکانیسم گرده افشانی گل و عوامل موثر در آن

وقتی دانه گرده به هر دلیلی از پرچم جدا شده و روی کلاله گل بنشیند گرده افشانی گل نامیده می‌شود. گرده افشانی به دو شکل مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌شود بدین صورت که اگر کلاله و پرچم ترکیب شده از یک گیاه باشند، گرده افشانی مستقیم گفته می‌شود ولی اگر پرچم و کلاله‌ای که ترکیب می‌شوند هر دو از گیاه مستقل باشند به این گرده‌افشانی، گرده‌افشانی غیرمستقیم می‌گویند. اگر پرچم انتقال داده شده به کلاله هر دو از یک گل باشند به این عمل خود گرده افشانی می‌گویند و اگر پرچم و کلاله هر دو از گل‌های جداگانه باشند به عمل ترکیب آن‌ها دگرگرده افشانی می‌گویند.

تعریف گرده افشانی

به انتقال دانه گرده از پرچم‌ها به کلاله گرده افشانی می گویند. در صورتیکه پرچم و کلاله در یک گل واقع شده باشند و همچنین عمل انتقال پرچم‌های یک گل به کلاله موجود در همان گل انجام بگیرد در اصطلاح به این فرایند خود گرده‌افشانی می گویند؛ و زمانی که پرچم ها در یک گل و کلاله در گلی دیگر باشد دگر گرده افشانی نامیده می شود.

شرط بالا بردن احتمال تنوع در مواد ژنتیکی فرزندان، دگرگرده افشانی است. زمانی که دگرگرده افشانی اتفاق می افتد در حقیقت اختلاطی تازه از کروموزوم های دو والد ایجاد می شود. با توجه به عدم قدرت تحرک در دانه های گرده، حشرات، باد و … این گرده ها را منتقل می کنند. اکثر گل ها بطور طبیعی سیستم محافظتی خوبی دارند که مانع از خود گرده افشانی در آنها می شود.

انواع گرده افشانی

انواع گرده افشانی می‌تواند به دو صورت انجام شود:

1. گرده افشانی مستقیم
2. گرده افشانی غیرمستقیم

گرده افشانی مستقیم

در نوع گرده افشانی مستقیم گیاه به تنهایی خود را بارور می‌کند به این صورت که دانه‌های گرده‌ی یک گل به روی مادگی خودش یا گل دیگری که در همان گیاه است منتقل می شود.

این نوع گرده افشانی دو علت دارد:

1. در زمان گرده افشانی پرچم یک گل، کلاله همان گل نیز برای پذیرش گرده آمادگی دارد.
2. ساختمان گل به گونه ای است که دانه گرده گل به روی کلاله همان گل می ریزد.

بعنوان مثال گلبرگ‌های گل نخود به گونه‌ای هستند که فضایی بسته ایجاد می‌کنند و پرچم‌ها و مادگی به ناچار در داخل این محیط مسدود گرده افشانی مستقیم انجام میدهند. از آنجایی که در گرده افشانی مستقیم، در تولد گیاهان جدید تنها یک والد دخیل است در نتیجه تنوع ژنتیکی در آنها بسیار کم است و نسل حاصل از این نوع گرده افشانی بسیار شبیه هم هستند. یکی از استراتژی های اولیه بقا در طبیعت تنوع است و تنوع ژنتیکی محدود، باعث می شود که یک گیاه هم شانس بقای محدودی داشته باشد و هم حیات کل گونه ی آن در خطر باشد. به همین دلیل است که این نوع گرده افشانی در طبیعت کمتر است.

گرده افشانی غیر مستقیم

به گرده افشانی بین دو گل از یک گونه، در روی دو گیاه مجزا گرده‌افشانی غیر مستقیم گفته می‌شود. با توجه به اینکه در این گرده افشانی بر خلاف گرده افشانی مستقیم، نسل بوجود آمده حاصل اختلاط دو والد است در نتیجه این نسل متنوع تر خواهد بود و این تنوع ژنتیکی سبب می شود توانایی بیشتری در سازش با محیط داشته باشند. گرده افشانی غیرمستقیم بیشتر به وسیله باد و حشرات انجام می پذیرد اما بوسیله عواملی دیگر همچون آب، جانوران دیگر و بطور مصنوعی توسط انسان نیز انجام می‌گیرد.

گرده‌افشانی به کمک حشرات

حشراتی مانند پروانه‌ها و زنبورهای عسل که بدنبال شهد و گرده های خوشمزه هستند با شهد، عطر و رنگ بندی های زیبای گل ها جذب آنها می شوند اغلب این گل ها با جثه های حشرات سازگاری دارند و می توانند بطور کامل وارد گل شده و با دانه های گرده و مادگی در تماس باشند سپس با فراز و فرود های بسیاری که بر روی گل‌های مختلف انجام می دهند گرده های چسبنده را از یک گل به گل بعدی منتقل می کنند به این طریق دانه های گرده‌ی یک گل به کلاله ی گل دیگر انتقال داده می شود.

گرده‌افشانی به کمک باد

آنموفیلی یا گرده افشانی به کمک باد اغلب در درختان مخروطی و گیاهان بوته ای که دارای تخمک های در دسترس هستند و برای گرده افشانی نیازی به حشرات ندارند اتفاق می افتد. دانه های گرده این گیاهان در معرض هوا قرار گرفته در هوا پخش شده و به وسیله باد حمل می شوند. با وجود اینکه در این روش اکثر دانه ها گرده هدر می روند ولی مقداری نیز به کلاله های گل ها می رسند.

این گرده افشانی مختص گیاهانی است که گل های نر و ماده دارند و این گل ها روی درختان جداگانه قرار گرفته اند. باد پرچم هایی را که خارج از گل قرار گرفته را تکان می دهد و باعث آزاد سازی دانه های گرده می شود. دانه‌های گرده این گل ها به دلیل دارا بودن  خصوصیاتی مانند فراوانی، سبک بودن و صافی مسافت هایی طولانی به وسیله باد حمل شوند.

اکثر کلاله‌ها انشعاباتی مانند پر دارند که خارج از گل قرار گرفته اند این وضعیت باعث می شود دانه های گرده ی بسیاری که توسط باد حمل می شوند به دام کلاله ها بیافتند. گل‌هایی که توسط بادگرده افشانی می کنند یا فاقد گلبرگ و شهدگل هستند یا گلبرگ هایی بسیار ریز دارند که هدف حشرات قرار نمی گیرند.

رویش دانه گرده

پس از رویش دانه گرده‌افشانی نوبت رویش دانه گرده است. دانه ی گرده‌ای که بر سطح مرطوب و چسبناک کلاله قرار گرفته مایع موجود در سطح کلاله را جذب کرده و متورم می‌شود. سپس در قسمت منفذهای موجود در دانه گرده برآمدگی هایی ایجاد می شود که به آن لوله گرده می گویند و تنها یکی از آنها شانس رشد کردن و رسیدن به تخمدان از طریق خامه را خواهد داشت. دانه گرده دو هسته روینده و زاینده دارد.

لقاح

به آمیزش دو یاخته نر و ماده با یکدیگر لقاح می گویند. یاخته‌های نر و ماده در گیاهان گلدار شکل و اندازه متفاوتی دارند و آنها را به ترتیب اسپرم و تخمزا می‌نامند. از ترکیب هسته هاپلوئید اسپرم با هسته هاپلوئید (تک‌دسته) تخمزا یک هسته دیپلوئید به نام یاخته تخم بوجود می‌آید. دومین اسپرم با هسته ثانویه (یاخته مادر آندوسپرم) ترکیب می‌شود و آندوسپرم نخستین را تشکیل می‌دهد که دارای 3n کروموزوم است ترکیب همزمان دو یاخته نر ، یکی با تخمزا و دومی با یاخته مادر آندوسپرم، را لقاح مضاعف می‌گویند.

تخم، پس از تقسیم‌های پی در پی، جنین کوچکی را تشکیل می‌دهد که در یک سوی آن گیاهک دانه بوجود می‌آید. یاخته آندوسپرم نخستین در همه گیاهان بافت آندوسپرم را تولید می‌کند. این بافت در تغذیه گیاهک هنگام رشد نقش مهمی دارد. هر دانه شامل گیاهک و مقداری غذای اندوخته جهت تامین رشد آن است. آندوسپرم نخستین دارای 3n کروموزوم و در نتیجه تریپلوئید است ولی ضمن رشد جنین به مصرف آن می‌رسد و بدین ترتیب در تعداد کروموزومهای سایر بخشهای گیاه اثر نمی‌گذارد.

نهالستان تخصصی پالیز نهال با بیش از نیم قرن تجربه،به ارائه خدمات حضوری و غیرحضوری در زمینه فروش انواع نهال گردو میوه و امور مرتبط از جمله احداث باغ ، نگهداری، مقابله با بیماری های گیاهی، آفت زدایی، آبیاری، کوددهی، هرس، برداشت و … می‌ پردازد.در صورت دریافت خدماتی چون خرید نهال گردو و موارد مرتبط، ارتباط کارشناسان، با مجموعه پالیز نهال در ارتباط باشید.