کشورمان از نظر موقعیت جغرافیایی، بین دو عرض 25 تا 40 درجه شمالی واقع شده است از همین رو در یک منطقه‌ی گرم و خشک جا گرفته است به طوری بخش اعظمی از فلات مرکزی ایران دارای اقلیم گرم و خشک یا آب و هوایی کویری یا نیمه کویری است و در این مناطق شاهد بادهای خشک، بارندگی‌های کم، اختلاف دما بین روز و شب و سطح تبخیر و تعرق بالا هستیم بنابراین پوشش گیاهی در این مناطق بسیار کم و محدود است.
با توجه به اقلیم گرم و خشکی که در مناطق مرکزی ایران وجود دارد و مشکل کم آبی که در سال‌های اخیر در اکثر مناطق کشور به وجود آمده است لازم است از بین نهال‌های مختلف، نهال‌های مقاوم به کم آبی را برای کاشت انتخاب کرد همچنین باید تغییراتی در خصوص نحوه‌ی کاشت و پرورش این نهال‌ها در کشور به وجود آورد تا بتوان به میزان بهره وری آن‌ها را بالا برد. هدف از نگارش این مقاله آموزش کاشت نهال برای مناطق کم آب و خشک است پس توصیه می‌شود این مقاله را از دست ندهید.
ویژگی‌های گیاهان (نهال‌های) مقاوم به خشکی
منظور از گیاهان مقاوم به خشکی این نیست که می‌توانند بودن آب زنده بماند بلکه قادرند مدت زمان طولانی‌تری گرما و کم آبی را تحمل کنند و به رشد خود ادامه دهند و یا حتی در دورانی که خشکی و کم آبی طولانی می‌شود می‌توانند مدتی غیرفعال و یا خاموش شوند تا در صورت به وجود آمدن شرایط مساعد مجددا به رشد خود ادامه دهند.
البته در این گیاهان در طی روند تکامل، جهش‌های ژنتیکی به وجود آمده است که به دنبال آن ویژگی‌های ساختاری یا فیزیولوژیکی مطلوبی را بدست آورند که سبب بروز مقاومت یا تحمل آن‌ها در برابر خشکی و کم آبی شده است این ویژگی‌ها شامل:
- این گیاهان دارای سیستم ریشه‌ای قوی هستند به طوری که می‌توانند به بخش‌های عمیق خاک نفوذ کنند و آب را از لایه‌های زیرین خاک جذب کنند.
- برخی از این گیاهان به جای برگ‌های بزرگ و پهن دارای برگ‌های کوچکی هستند بنابراین سطح تبخیر و تعرق آن‌ها کاهش پیدا می‌کند.
- این گیاهان توانایی تکثیر بالا دارند و گل‌هایی کوچک یا جذاب را تشکیل می‌دهند که بتوانند به کمک حشرات گسترش یابند.
- ساختار این گیاهان به گونه‌ای است که بتوانند آب را به مدت طولانی در اندام‌های خود ذخیره کنند و بتوانند از این آب در شرایط خشکی استفاده کنند.
- برخی از گیاهان مقاوم به خشکی، دارای خارها یا تیغ‌های کوچکی در سطح خود هستند این کار به کاهش سطح تبخیر و تعرق آن‌ها کمک می‌کند.
کاشت نهال در مناطق کم آب
برای کاشت نهال در مناطق کم آب و خشک باید یکسری نکات و اصول را رعایت کرد تا نهال‌ها بتوانند زنده بمانند و به رشد خود ادامه دهند این اصول شامل:
1.رعایت زمان مناسب برای کاشت نهال
نهال‌ها گیاهانی کوچک و حساسی هستند و در برابر تنش‌های محیطی بسیار ضعیف هستند و حال اگر در مناطق گرم و خشک کاشته شوند با تنش کم آبی نیز روبرو خواهند شد بنابراین برای کاهش تنش خشکی می‌بایست زمان مناسبی برای کاشت انتخاب کرد.
فصل پاییز بهترین زمان برای کاشت نهال در مناطق گرم و خشک به حساب می‌آید زیرا نهال در خواب به سر می‌برد و مواد قندی موجود در آن برای تولید شاخ و برگ صرف نمی‌شود و در عوض وارد ریشه شده و به رشد و گسترش ریشه کمک می‌کند همچنین در این فصل میزان بارندگی نیز قابل قبول است و نهال تازه کاشته شده می‌تواند با آب باران سیراب شود.
2.انتخاب نهال مناسب برای کاشت
در مناطق کویری و گرم خشک میزان تبخیر بیش از بارندگی در طی سال است همچنین منابع آب زیر زمینی نیز محدود است بنابراین باید از نهال‌های مقاوم به گرما و خشکی برای کاشت استفاده کرد و معمولا این نهال‌ها دارای ریشه‌های عمیق، قدرت تحمل بالا نسبت به گرما یا آفتاب دوست هستند.
از میان نهال‌های مقاوم به خشکی و کم آبی می‌توان به نهال انجیر، نهال پسته، نهال انگور، نهال بادام، نهال توت، نهال زیتون، نهال عناب، نهال گل محمدی و نهال انار اشاره کرد.
بیشتر بخوانید: راهنمای صفر تا 100 انتخاب نهال
3.آماده سازی زمین
در مناطق کویری و خشک معمولا خاک از کیفیت پایینی برخوردار است و مواد غذایی آن بسیار پایین است از همین رو در حین عملیات خاک ورزی و تهیه زمین باید کمی دقت به خرج داد و قبل از کاشت نهال می‌بایست خاک را مورد آزمایش قرار داد با توجه به نتایج این آزمایش اقدامات لازم را اتخاذ کرد و کیفیت خاک را بهبود بخشید.
به طور کلی هر چه خاک اسیدی‌تر، غنی‌تر، دارای بافت لومی و فاقد شوری باشد قدرت نگهداری آب و مواد غذایی آن بالاتر است و نهال جوان بهتر می‌تواند شرایط تنش کم آبی را تحمل کند.
4.تعیین فاصله مناسب کاشت
نهال برای این که بتواند فضای لازم برای رشد ریشه و شاخ و برگ‌های خود را در سال‌های آتی داشته باشد و برای جذب آب و مواد غذایی با نهال‌های همجوار خود وارد رقابت نشود باید به فواصل مشخص از یکدیگر کاشته شوند.
تعیین فاصله کاشت مناسب بین نهال‌ها به چند عامل بستگی دارد یکی از این عوامل شرایط آب و هوایی منطقه است از آن جایی که در مناطق گرم و خشک، میزان گرما، شدت تابش نور آفتاب و سطح تبخیر بالا است از همین رو باید فواصل کاشت در این مناطق نسبت به مناطق پربارش و کوهستانی کمتر در نظر گرفته شود.
5.انتخاب شیوه‌ی آبیاری مناسب
انتخاب روش آبیاری مناسب یکی از چالش‌ها و معضلات مهم در کاشت نهال در مناطق خشک و کم آب به شمار می‌آید زیرا در این مناطق میزان بارش نزولات جوی کم است و منابع آبی برای آبیاری نهال نیز محدود است از طرفی میزان گرما و تبخیر بسیار بالا است بنابراین باید روش مناسبی برای آبیاری انتخاب کرد تا از هدر رفت آب جلوگیری شود.
از میان انواع روش‌های مختلف آبیاری باید از روشی استفاده کرد که کمترین میزان مصرف آب، کمترین میزان تبخیر و بیشترین راندمان را داشته باشد بنابراین می‌توان گفت روش آبیاری قطره‌ایی و زیرزمینی (تراوایی) بهترین روش‌های آبیاری برای نهال در مناطق گرم و خشک به حساب می‌آیند.
در روش آبیاری قطره‌ایی آب به کمک لوله‌هایی سطحی در پای ریشه قرار می‌گیرد اما در روش آبیاری زیر زمینی (تراوایی) لوله‌های انتقال آب در عمق خاک و در نزدیکی ریشه تعبیه می‌شوند این دو روش بیشترین راندمان دارند.
اقدامات لازم جهت کاشت نهال
1.از بین بردن علف‌های هرز
علف‌های هرز گیاهانی مقاوم به خشکی و کم آبی هستند که غالبا سیستم ریشه‌ای قوی دارند که به کمک این ریشه‌ها قادرند به راحتی آب موجود در خاک را جذب کنند و در رشد نهال اختلال ایجاد کنند از طرفی آفات و امراض مختلف گیاهی را به سمت خود جذب کنند بنابراین در هنگام کاشت نهال در مناطق کم آب می‌بایست علف‌های هرز را کاملا حذف کرد.
2.مالچ پاشی
مالچ در واقع نوعی پوشش است که بعد از کاشت نهال مورد استفاده قرار می‌گیرد در واقع از بقایای گیاهی، کاه کلش، سنگ ریزه و غیره به عنوان مالچ بهره می‌گیرند که به ضخامت 5 سانتی متر بر روی سطح خاک محل کاشت می‌ریزند این کار میزان تبخیر از سطح خاک را کاهش می‌دهد و به حفظ رطوبت خاک کمک می‌کند.
البته لازم به ذکر است از مالچ پاشی با حجم زیاددر کنار طوقه نهال باید حذر کرد زیرا سبب افزایش رطوبت در پای طوقه و ایجاد پوسیدگی آن می‌شود.
3.پیشگیری از آفتاب سوختگی نهال
در مناطق گرم و کویری که شدت گرما و تابش نور خورشید زیاد است اگر نهال دچار تنش آبی شود احتمال آفتاب سوختگی و ترک برداشتن پوست تنه افزایش خواهد یافت که این ترک‌ها سبب ضعف و ورود عوامل بیماریزا به نهال می‌شوند پس برای پیشگیری از آفتاب سوختگی تنه نهال می‌توان از پوشش سفید رنگ استفاده کرد.
4.استفاده از فناوری‌های جدید برای کاشت نهال در مناطق کم آب
در سال 2002 فناوری جدیدی به نام گراوسیس توسط فردی هلندی ابداع شده است و به کمک این فناوری نوین می‌توان درختان و نهال‌ها را در مناطق خشک، بیابانی، کوهستانی و سنگلاخی کاشت کرد بدون آن که از آب و انرژی استفاده شود در واقع فناوری گراوسیس نوعی فناوری کاشت است که این فناوری را از طبیعت الهام گرفته‌اند زیرا در طبیعت کسی درختان را نمی‌کارد و جنگل‌ها خود به خود به وجود می‌آیند.
در طبیعت درختان به کمک یکسری سازه و کارهای طبیعی و بهره وری از دیگر موجودات به رشد و حیات خود ادامه می‌دهند که این فناوری نیز از این سازه کارها طبیعی الگو گرفته‌اند که شامل:
5.انتخاب نهال مناسب
درختان در طبیعت با محیط و شرایط اقلیمی که در آن زندگی می‌کنند کاملا سازگار هستند بنابراین برای کاشت در مناطق خشک و کم آب باید از درختانی استفاده کرد که از نظر ژنتیکی بتوانند شرایط گرم و کم آبی را تحمل کنند و در واقع سازه کارهایی مناسب (همانند گیاهان بومی این مناطق) در برابر خشکی و کم آبی داشته باشند.
6.پرورش نهال‌های سالم
ریشه‌ی درختان به طور طبیعی نورگریز هستند یا به اصطلاح فتوتروپیسم منفی دارند بنابراین زمانی که نهال درون گلدان پرورش داده می‌شود بعد از مدتی که ریشه‌های آن به انتهای گلدان و به سوراخ‌های زهکش نزدیک شد به دلیل خاصیت نورگریزی پیچ و تاب می‌خورد و به سمت بالا رشد می‌کند که در این حالت دیگر نمی‌توانند بدون آبیاری دوام بیاورد.
با توجه به این موضوع برای پرورش نهال در نهالستان، باید از گلدان‌هایی استفاده کرد که انتهای آن‌ها بسته هستند تا ریشه بتواند به طور طبیعی و مستقیم رشد کند و زمانی که در زمین اصلی کاشته می‌شود بتواند به طور مستقیم به لایه‌های عمقی خاک نفوذ کند.
7.استفاده از قارچ‌های مایکوریز
قارچ‌های مایکوریز در واقع قارچ‌های مفیدی هستند که رابطه‌ی همزیستی با ریشه گیاهان دارند و به ریشه کمک می‌کند بدین صورت که اندام‌های این قارچ درون سلول‌های ریشه نفوذ می‌کنند و موجب جذب سریع‌تر آب و عناصر غذایی مانند فسفر و آهن از خاک به ریشه می‌شوند، این قارچ‌ها در خاک‌های مناطق بکر و طبیعی نیز وجود دارد.
در نتیجه به کمک قارچ‌های مایکوریز می‌توان ریشه‌ی نهال‌ها را تقویت کرد و از آن‌ها برای کاشت در مناطق خشک و کم آب بهره برد.
8.عدم تخریب ساختار خاک
در خاک خلل و فرج زیادی وجود دارد و در بین این خلل و فرج هوا و آب قرار گرفته است و زمانی که خاک آبیاری می‌شود بخشی از آب به کمک نیروی ثقلی خارج می‌شود بخش دیگر به کمک نیروی قوی‌تر به نام نیروی موئینگی از خاک خارج می‌شود که این نیرو توسط ریشه‌ها درختان اعمال می‌شود.
حال اگر در هنگام حفر چاله برای کاشت نهال ساختار خاک دستخوش تغییرات شدید شود و این خلل و فرج بسته شوند و حرکت مولکول‌های آب درون این خلل و فرج مختل شود در نتیجه دیگر ریشه‌ها قادر به جذب آب به کمک نیروی موئینگی نخواهند بود بنابراین در هنگام کاشت نهال در مناطق خشک تا جای ممکن از تخریب و دستکاری بافت خاک باید پرهیز کرد.
بیشتر بخوانید: آشنایی با روش‌های نوین باغبانی
9.استفاده واترباکس
فناوری گرواسیس با اختراع مخزنی به نام واترباکس همراه است بعد از رعایت تمام موارد فوق باید نهال را کاشت کرد سپس واترباکس روی نهال قرار می‌دهند سپس اقدام به آبیاری آن می‌کنند مرحله آخر درون مخزن آن 15 لیتر آب می‌ریزند که تا یک سال دیگر نیازی به آبیاری نهال نیست.
در واقع طراحی واترباکس به گونه‌ای است که:
- واترباکس به دلیل داشتن درپوشی شیب‌دار هدایت نزولات جوی به راحتی درون آن صورت می‌گیرد.
- درون مخزن واترباکس فیتیله‌ای قرار دارد که آب را به صورت نم در اختیار نهال قرار می‌دهد.
- هیچ گونه تبخیری از واترباکس صورت نمی‌گیرد.
- واترباکس رطوبت موجود در هوا را به خود جذب می‌کند و به قطرات آب تبدیل می‌کند.
به کمک فناوری گراوسیس می‌توان در مناطق خشک و کم آب همانند کشورمان اقدام به کاشت نهال کرد و از بیابان زدایی و فرسایش خاک در بیشتر نقاط کشور جلوگیری کرد.
استفاده از سوپرجاذب‌ها برای کاشت نهال
سوپرجاذب‌ها نوعی پلیمر خنثی هستند که خاصیت جذب آب به میزان بالا دارند و بعد از جذب آب متورم می‌شوند و می‌توانند آب را در خود نگهداری کنند و به مرور بعد از خشک شدن محیط آب را از دست بدهند از این سوپر جاذب‌ها می‌توان در هنگام کاشت نهال استفاده کرد.
در هنگام کاشت نهال می‌توان به میزان 300-200 گرم سوپرجاذب درون گودال ریخت سپس اقدام به آبیاری کرد تا سوپرجاذب‌ها متورم شوند سپس اقدام به کاشت نهال می‌کنند تا آب توسط این سوپر جاذب‌ها به مرور در دسترس ریشه‌ی نهال قرار گیرد سوپر جاذب‌ها علاوه بر در دسترس قرار دادن آب، موجب کاهش استرس گیاه، جلوگیری از فرسایش خاک، افزایش باردهی، زهکش بهتر خاک، عدم فشردگی خاک و غیره می‌شود.
نتیجه گیری
کشاورزی و باغداری یکی از مشاغل رایج در بین روستائیان کشور است و از آن جایی اکثر نواحی کشور آب و هوایی گرم و خشک دارند و بزرگترین معضل این مناطق بحث کم آبی است از همین رو برای کاشت نهال در این مناطق باید از نهال‌های سازگار و مقاوم به خشکی و کم آبی استفاده کرد.
در این راستا می‌بایست از روش‌های و تکنولوژی‌های نوین برای کاشت و آبیاری نهال بهره برد که یکی از این روش‌ها استفاده از ارقام اصلاح شده و پیوندی مقاوم به کم آبی است که این گونه نهال‌ها را باید از نهالستان‌های معتبر به همراه شناسنامه خریدداری کرد تا بدون دغدغه بتوان اقدام به کاشت نهال کرد.
هنوز بررسیای ثبت نشده است.
-
ارسال پیام در واتساپ
-
ارسال پیام در روبیکا
-
اینستاگرام
-
ارسال پیام در تلگرام
بسته شو