بررسی شرایط آب و هوایی مناسب برای درخت انار

آب و هوای مناسب برای درخت انار

درخت انار یکی از درختان بومی کشورمان است و میوه‌ی آن در بین ما ایرانیان بسیار محبوب و پرطرفدار است به طوری که آن را به عنوان نماد شب‌ یلدا معرفی کرده‌اند و در سایر کشورهای دنیا آن را یک میوه‌ی لوکس به شمار می‌آورند و دلیل محبوبیت این درخت این است که در زمان باردهی به دلیل داشتن میوه‌هایی سرخ رنگ جلوه‌ایی زیبا به محیط پیرامون خود می‌بخشد و طعم و شکل فوق‌العاده میوه آن سبب محبوبیت دو صد چندان این محصول و قیمت بالای آن شده است.

از همین رو بسیاری افرادی به دنبال کاشت و پرورش آن هستند و اولین سوالی که این افراد می‌بایست از خود بپرسند این است که آب و هوای مناسب برای درخت انار چیست که پیشنهاد می‌شود برای رسیدن به پاسخ دقیق این سوال این مقاله را تا انتها دنبال کنند.

گیاهشناسی درخت انار

درخت انار یکی از نخستین درختانی است که توسط انسان به شکل اهلی و قابل کاشت درآمده است و بومی ایران است و در مناطق خاورمیانه، قفقاز، آسیای مرکزی، شبه قاره هند، حوزه مدیترانه و بخش‌هایی از آفریقا کاشت می‌شود و ایران بزرگترین تولید کننده انار در دنیا است و هند در جایگاه دوم قرار دارد. این درخت به صورت وحشی، اهلی و زینتی دیده می‌شود نوع زینتی آن پرپر مانند و به نام گلنار معروف است.

در کتب علمی دنیا درخت انار به نام علمی Punica granatum معرفی شده است و در خانواده حناییان یا Punicaceae جای داده شده است و خصوصیات آن را این گونه توصیف شده است که یک درخت کوچک و یا درختچه است که پاجوش‌ها و تنه جوش‌های زیادی تولید می‌کند و عمر طولانی دارد، ریشه‌های آن به صورت عمقی (به عمق 1.5 متر) و شعاعی (0.5 تا 2 متر) رشد می‌کنند دارای شاخه‌های نامنظم و خاردار است.

برگ‌های این درخت کشیده، کوچک و براق است که برگ‌های جوان و چند روزه انار به رنگ حنایی اما برگ‌ها بالغ آن سبز رنگ هستند، گل‌های آن فاقد بو و به رنگ قرمز مایل به نارنجی یا قرمز آتشین هستند و انار در سه مرحله گلدهی دارد مرحله اول از اواسط فرودین تا اواسط اردیبهشت، مرحله دوم اواخر بهار و مرحله سوم اواخر تابستان است اما میوه‌های حاصل از گل‌های مرحله‌ی اول از کیفیت بالا برخوردارند و میوه‌های آن آبدار، شیرین تا ترش و به رنگ‌های قرمز، سفید و صورتی دیده می‌شود.

بررسی شرایط آب و هوایی مناسب برای درخت انار

برای تعیین شرایط آب و هوایی مناسب برای درخت انار لازم است یکسری عوامل موثر بر شرایط آب و هوایی را مورد ارزیابی و بررسی قرار داد و از طرفی با نیازهای اکولوژیکی درخت آشنا بود زیرا رشد و عملکرد این درخت همانند دیگر گیاهان تحث تاثیر دو عامل ژنتیک و محیط است و این دو عامل خصوصیات گیاهان و میزان رشد آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌توانند سبب تقویت و یا توقف رشد گیاه شوند.

با توجه به تاثیر عوامل محیطی بر روی رشد و عملکرد درخت انار می‌بایست آن را مورد بررسی قرار داد و بر همین اساس آب و هوای مناسب برای درخت انار را انتخاب کرد، این عوامل شامل:

• دمای منطقه

دما یک عامل مهم و تاثیر گذار بر روی رشد و نمو (در مقایس بافت و اندام‌های گیاهی) و متابولیسم گیاهان (در مقایس سلولی) است به طوری که دما می‌تواند روی شروع، پایان، میزان و کیفیت متابولیسم گیاهان تاثیر گذار باشد به عنوان مثال افزایش یا کاهش دما می‌تواند بر روی جوانه زنی برگ و گل، شکفتن گل‌ها، تشکیل میوه، فتوسنتز، تنفس و غیره را تحت تاثیر قرار دهد.

• اثر کاهش دما بر درخت انار

درخت انار جز درختان حساس به سرما شناخته می‌شود البته کاهش دما می‌تواند سبب مرغوبیت و هم سبب افت کیفیت میوه آن ‌شود به طوری این درخت برای این که بتواند محصول مرغوبی تولید کند نیاز دارد تعداد ساعاتی مشخص در سرما قرار گیرد و به اصطلاح نیاز سرمایی آن برطرف شود که نیاز سرمایی آن معادل 400- 200 درجه سانتی گراد در دمای 7- درجه سانتی گراد است.

از طرفی کاهش دماهای شدید و ناگهانی موجب سرما زدگی و یخ زدگی قسمت‌های هوایی درخت انار می‌شود که معمولا در چنین شرایطی ریشه‌های انار از سرما مصون می‌مانند که در این حالت بعد از 2 سال مجددا درخت احیا می‌شود و شروع به باردهی می‌کند.

به طور کلی سرما زدگی به سه صورت می‌تواند سبب خسارت شود:

• خسارت سرمای زمستان

اگر درخت انار پیش از آن که وارد مرحله رکود شود می‌تواند تا دمای صفر درجه سانتی گراد را تحمل کند اما در مرحله رکود می‌تواند سرمای منفی 12 تا 15 درجه سانتی گراد را تاب بیاورد و چنانچه دما از منفی 15 درجه سانتی گراد پایین‌تر برود به این درخت آسیب وارد می‌شود و سبب سرمازدگی بافت‌های مختلف آن و کاهش مرغوبیت میوه‌ می‌شود.

البته ارقام گرمسیری انار از میزان تحمل کمتری در برابر سرما برخوردارند و می‌توانند تا دمای منفی 5 درجه سانتی گراد را تحمل کنند.

• خسارت سرمای بهاره

مناطقی که در آن احتمال وقوع سرمای دیررس بهاره زیاد است آب و هوای مناسب برای درخت انار ندارد زیرا در ابتدای بهار با گرم شدن هوا جوانه‌های گل و میوه یا شاخه‌های جوان شروع به فعالیت و رشد می‌کنند و اگر ناگهانی دما کاهش پیدا کنند به این جوانه‌ها خسارت وارد می‌شود حتی دیده شده که در اردبیهشت ماه که گل انار تبدیل به میوه شده است و به اندازه یک گردو درآمده است چنانچه سرمای ناگهانی رخ دهد این میوه‌ها سیاه می‌شوند و از بین می‌روند.

• خسارت سرمای پاییزه

این نوع سرماز دگی خطرناک‌ترین سرما برای این درخت به شمار می‌آید زیرا میوه‌ انار یک میوه‌ی پاییزی محسوب می‌شود و چنانچه در فصل پاییز سرمای زود هنگام و ناگهانی رخ دهد و این سرما در صبح زود و با ریزش باران همراه باشد سبب یخ زدگی بافت داخلی و پوست میوه آن می‌شود و سبب از بین رفتن این محصول می‌شود در این حالت خسارت هنگفتی به بار خواهد آمد.

• اثر افزایش دما بر درخت انار

انار جز گیاهان مقاوم به گرما است و قادر است تا دمای 40 درجه سانتی گراد دوام بیاورد اما اگر دما از 40 درجه سانتی گراد فراتر رود سبب افزایش میزان تبخیر و تعرق، خشکی و کم آبی درخت، ریزش گل‌ها، خشکی میوه و سوختگی پوست انار، مانع رنگ پذیری میوه، مانع رسیدگی میوه و سوختگی تنه درخت می‌شود.

• ارتفاع از سطح دریا

یکی از عواملی موثر بر روی شرایط آب و هوایی ارتفاع از سطح دریا است ارتفاع یک منطقه از سطح دریا با دمای آن منطقه ارتباط عکس دارد که با تغییرات ارتفاع از سطح دریا یک منطقه، دمای آن نیز تغییر می‌کند که این تغییرات بر روی تنوع و فراوانی گیاهان، خصوصیات فیزیولوژیکی و مرفولوژیکی ( ریخت شناسی) گیاهان تاثیر می‌گذارد.

کاشت درختان میوه مناطق سردسیری و معتدله تحت تاثیر ارتفاع از سطح دریا است اما درخت انار کمتر تحت تاثیر این عامل است و می‌توان آن در بیشتر نقاط کشور از جمله مناطق نیمه گرمسیری، کویری و حتی سردسیری کاشت کرد البته این درخت را نهایتا می‌توان در مناطقی با ارتفاع 2600 متر از سطح دریا کاشت.

• تاثیر باد برای کاشت درخت انار

مناطقی که بادخیز و دارای طوفان‌های شدید هستند از آب و هوای مناسب برای درخت انار برخوردار نیستند زیرا درخت انار جثه‌ی بزرگی ندارد و بادهای شدید می‌تواند به شاخسار و تنه آن آسیب وارد کند و موجب شکستگی شاخه‌های آن شود و چنانچه در مناطق بادخیز کاشته شود باید دستورالعمل‌های لازم رعایت شود از جمله با یک طناب شاخه‌های آن را به هم بست و پیرامون درخت یک حفاظ یا مانع قرار داد تا از آسیب باد در امان باشد.

• بارندگی و رطوبت  محیط

از دیگر عوامل موثر برای انتخاب آب و هوای مناسب برای درخت انار میزان بارندگی و رطوبت محیط است و مناطقی که بارندگی زیاد و بسیار کم دارند برای کاشت انار مناسب نیست زیرا در مناطق پربارش احتمال بیماری‌های قارچی انار بالا است میوه‌های آن از طعم خوشی برخوردار نیستند و در مناطق بسیار خشک سبب کاهش کیفیت محصول آن می‌گردد.

بنابراین مناطقی که رطوبت نسبی آن‌ها بین 40 تا 60 درصد و متوسط بارش باران بین 300 تا 1500 میلی لیتر است برای کاشت درخت انار مناسب است.

• تاثیر نور برای کاشت درخت انار

1. یکی دیگر از عوامل تاثیر گذار برای تعیین آب و هوای مناسب برای درخت انار میزان تابش نور خورشید است زیرا این درخت برای تولید انار با کیفیت به نور کامل خورشید نیاز دارد هرس درختان انار باید به خوبی انجام شود. درختانی که به خوبی هرس نمی‌شوند و شاخه‌های در هم تنیده‌ای دارند و یا فاصله کاشت آن‌ها رعایت نشده است تولید گل و میوه‌های آن‌ها از نظر کمی و کیفی کاهش پیدا می‌کند بنابراین این درخت را باید در مناطق نورگیر با رعایت فاصله مناسب کاشت کرد.

آب و هوای درخت انار

با توجه به آن چه که در بالا عنوان شد نهال انار قابلیت رشد در بسیاری از مناطق کشور را دارد اما مناطقی آب و هوای مناسب برای درخت انار دارند که در زمستان آب و هوای معتدل و در تابستان آب و هوای گرم و خشک و تقریبا طولانی داشته باشند.

مناطقی که در طی روز از نور کامل خورشید به مقدار زیاد بهره مند هستند به عبارت دیگر طول روز زیادی دارند همچنین در زمان رسیدگی میوه (پاییز) هوای خنکی دارند و اختلاف دمای شب و روز آن‌ها نسبتا زیاد است برای کاشت انار مناسب هستند زیرا این امر سبب رنگ پذیری بهتر پوست و دانه‌های انار می‌گردد در مجموع می‌توان گفت مناطقی که دارای آب و هوای نیمه گرمسیری و استپی معتدل هستند برای رشد درخت انار مناسب هستند.

چه مناطقی از کشور برای کاشت انار جنبه‌ی اقتصادی دارد

کشورمان از لحاظ جغرافیایی در یک منطقه خشک واقع شده است زیرا به دور از دریاها و اقیانوس‌های بزرگ دنیا است و میزان بارش نزولات جوی در آن کم است و بخش وسیعی از کشور از دشت‌های خشک و کویری تشکیل شده است از همین رو اکثر نواحی کشور دارای آب و هوای گرم و خشک یا نیمه گرمسیری است که چنین اقلیمی برای رشد انار کاملا مناسب است و از گذشته‌های دور کاشت انار در این مناطق رواج زیادی داشته است.

یکی از مناطق مهم و انارخیز کشور شهر ساوه است و دارای آب و هوایی نیمه خشک است از همین رو کیفیت انار آن شهرت جهانی دارد علاوه بر آن شهرهای نی‌ریز و قطرویه (واقع در استان فارس) و شهر جلفا (در استان آذربایجان شرقی)، شهر کوهدشت (در استان لرستان) و انار فیروز کوه ( استان تهران ) از مهمترین مراکز تولید کننده انار در کشور به شمار می‌آیند زیرا تمامی این مناطق دارای آب و هوای نیمه گرمسیری و نیمه خشک هستند.

عارضه ترکیدگی پوست انار

یکی از عارضه‌های رایج درخت انار است و عوامل زیادی بر ایجاد این عارضه دخیل هستند یکی از این دلایل شرایط اقلیمی منطقه است و بارش نابه هنگام باران در دوران خشکی منطقه سبب بروز این عارضه می‌شود.

زیرا زمانی که خاک و هوا خشک است موجب تردی و خشکی پوست انار می‌شود و کشسانی و حجم سلول‌ها آن کاهش می‌یابد و چنانچه نا به هنگام بارش صورت گیرد سلول‌ها شروع به جذب آب می‌کنند و حجم آن‌ها افزایش می‌یابد و این امر سبب ترکیدگی پوست آن می‌شود.

عارضه آفتاب سوختگی درخت انار

آفتاب سوختگی پوست انار یکی از عارضه‌های رایج دیگر در درخت انار است که دلیل این عارضه درجه حرارت بالا و به خصوص زاویه تابش نور خورشید است و این عارضه در مرداد ماه بیشترین خسارت را وارد می‌کند زیرا قبل از مرداد ماه میوه‌های انار هنوز کوچک و جوان هستند و احتمال آفتاب سوختگی آن کم است و چنانچه دچار این عارضه شود به دلیل قدرت ترمیم بالای پوست آن این عارضه خسارت کمتری وارد می‌کند.

اما خسارت این عارضه در مرداد ماخ بیشتر است زیرا میوه‌ی انار تقریبا به طور کامل رشد کرده است و به مرحله‌ایی رسیده است که پوست آن به منظور آب گیری دانه نازک می‌شود همین امر سبب آفتاب سوختگی پوست و پختگی انار می‌شود به دنبال آن کیفیت دانه‌های انار کاهش پیدا می‌کند در نتیجه این عارضه سبب کاهش کیفیت و ارزش صادراتی آن می‌گردد.

نتیجه گیری

گذشتگان ما طبق تجربه دریافته‌ بودند که محصولی بومی منطقه آن‌ها است را برای کاشت و پرورش انتخاب کنند در این صورت می‌توانند بهترین و با کیفیت‌ترین محصول را برداشت کنند و امروزه این موضوع از نظر علمی اثبات شده است که باید یک محصول با شرایط آب و هوایی منطقه تطابق و سازگاری داشته باشد در این حالت بالاترین راندمان را خواهد داشت.

از همین رو از گذشته مناطق نیمه گرمسیری و نیمه کویری کشور به کاشت انار اختصاص داده شده است و بهترین محصول انار از دل این مناطق خارج می‌شود و بر همین اساس می‌توان به تعیین آب و هوای مناسب برای درخت انار پی برد و مناطقی را برای کاشت انار انتخاب کرد که دارای آب و هوای گرمسیری و نیمه کویری باشند.