روش های آبیاری و محافظت از نهال پسته در شرایط خشک سالی

یکی از درختان سودمند و پر ارزش خانواده سماقیان Anacardiaceae درخت پسته است، جالب است بدانید که غالب اعضای این خانواده به صورت درختچه و یا درخت می رویند یکی از معروفترین آن ها درخت پسته است که متعلق به جنس Pistacia است که این جنس حدود یازده گونه دارد و تنها یکی از آنها Pistacia vera است که یکی از درختان پر بار و پر محصول در کشور است

پسته یکی از محصولات مهم ارز آور برای کشور است و سهم بزرگی در صادرات غیر نفتی دارد به طوری که ایران یکی از تولید کنندکان و صادر کنندگان مهم پسته در جهان به شمار می رود و چیزی حدود 60 درصد از صادرات پسته در سراسر جهان در اختیار ایران است و استان کرمان یکی از تولید کنندگان برتر پسته در کشور است

از این رو این درختان پر ارزش طرفداران بسیار زیادی دارند و یکی از بهترین درختان برای احداث باغ و سرمایه گذاری طولانی به شمار می رود بنابراین محافظت از این درختان نیز بسیار حساس و حائز اهمیت است و نیازمند توجه و دقت ویژه است یکی از اصول مراقبتی و نگه داری این درختان سودمند آبیاری آنها است که باید طبق اصول و ضوابط ویژه انجام شود تا آبیاری آنها بهترین و بیشترین راندمان را داشته باشد از این رو در این مقاله اصول و روش های بهینه آبیاری این درختان گرانبها را مرور خواهیم نمود.

معرفی درخت پسته

درخت پسته یکی از درختان دو پایه است که گل های نر و ماده روی پایه های مجزا قرار دارند و گل آذین ها یکی از راه های تشخیص درختان نر و ماده از یکدیگر و مجزا نمودن آنها از یکدیگر است و گل های این درختان ارزشمند بدون گلبرگ هستند و برای حشرات گرده افشان مانند زنبور عسل جذابیت نداشته از این رو این حشرات نقش چندانی در گرده افشانی این درختان ندارند.

این درخت سودمند جزو درختان خزان کننده محسوب می شود به طوری که برگ های آن در انتهای فصل رشد و باردهی خزان می کنند و میریزند و در فصل سرما این درختان مانند بسیاری دیگر از درختان میوه عاری از برگ هستند، درختان پسته دارای ریشه هایی عمیق هستند به طوری که ممکن است تا عمق بیش از دو متری در داخل زمین نفوذ کند  که این ریشه به صورت عمودی رشد می نمایند و همین سیستم ریشه ای قدرت جذب آب و مواد غذایی فوق العاده ای به درخت می بخشد و به همین دلیل است که درختان پسته تا حدودی قدرت تحمل خشکی را دارند.اما لازم به ذکر است که ریشه درختان پسته توانایی اندکی در تولید ریشه های فرعی دارد.

میوه های لذیذ این درختان جزو میوه های شفت طبقه بندی می شود که از سه قسمت برون بر، میان بر، و درون بر تشکیل شده اند که قسمت خوراکی میوه پسته درون بر آن است که توسط یک پوسته سخت ( لایه میان بر ) احاطه شده است

آبیاری درختان پسته

درختان پسته مانند سایر درختان میوه به طور طبیعی دارای نیازهای اولیه و اصول مراقبتی مختلفی هستند که بایستی از انها آگاه باشید و در تامین آنها نهایت سعی و تلاش خود را به کار بگیرید و آبیاری یکی از مهم ترین نیازهای هر درختی از جمله درخت پسته است که همیشه پیش از احداث باغ باید مساله تامین آب مورد نیاز درخت را در نظر داشته باشید تا در آینده از این حیث دچار مشکل نشوید و درختان پسته شما در اثر کمبود آب دچار تنش نشوند و سلامت و باردهی آنها در خطر کم آبی و خشک شدن قرار نگیرند البته بایستی بدانید که پارامترهای مهمی در انجام موفقیت آمیز آبیاری درختان پسته موثر هستند که آنها را بر خواهیم شمرد

عوامل موثر در آبیاری درختان پسته

تمام اصول و روش های نگه داری درختان مختلف از جمله پسته تحت تاثیر فاکتورها و عواملی مختلفی قرار دارند که اگر این فاکتورها و عوامل را مد نظر قرار ندهید در انجام اصول نگه داری درختان خود مانند اصول آبیاری موفق نخواهید بود از این رو فاکتورهای موثر بر افزایش راندمان و کارایی آبیاری درختان پسته را مرور خواهیم نمود

• کیفیت آب

یکی از مهم ترین و اصلی ترین فاکتورها در افزایش راندمان آبیاری درختان پسته کیفیت آبی است که برای آبیاری این درختان استفاده می شود و برای این منظور بهتر است که میزان املاح و شوری آب سنجیده شود و سپس اقدام به آبیاری درختان پسته نمایید چرا که کیفیت آب در تعیین حجم مصرفی آب برای آبیاری، زمان و دور آبیاری و نیز روش مناسب آبیاری تاثیر می گذارد، پس ابتدا لازم است که کیفیت آب تعیین شود سپس اقدام به آبیاری درختان نمایید

• بافت خاک

بافت خاکی که درخت در آن کشت می شود یکی دیگر از فاکتورهای موثر بر آبیاری درختان پسته است زیرا میزان و حجم آب مصرفی و نیز دور آبیاری درختان پسته در تمام انواع بافت خاک یکسان نیست به عنوان مثال خاک های سبک تر به حجم کمتر و دور آبیاری نزدیک تری نسبت به خاک هایی با بافت سنگین نیاز دارند.

• اقلیم منطقه

یکی دیگر از عوامل تاثیر گذار بر آبیاری درختان پسته شرایط اقلیمی و آب و هوایی است که در تعیین حجم آب مصرفی و نیز فاصله ی بین هر آبیاری بسیار موثر است به طوری که در مناطقی که بارش های جوی با پراکنش مناسب وجود دارد نیاز آبی درختان بسیار کمتر از مناطق خشک و بی باران است

• نوع رقم کشت شده

از جمله فاکتورهای موثر بر آبیاری درختان پسته رقمی از نهال پسته است که باغدار کشت نموده است بدین منظور که برخی ارقام به خشکی و کم آبی حساس هستند و نیاز دارند که بیشتر از ارقام مقاوم و یا متحمل به کم آبی آبیاری گردند بنابراین رقم کشت شده نیز در تعیین دور آبیاری و حجم آب مورد نیاز درخت موثر است.

• سن درخت

سن درخت پسته نیز در تعیین مقدار آب مورد نیاز درختان و نیز فواصل آبیاری بسیار موثر است به طوری که درختان جوان تر و نهال های تازه کشت شده به حجم کمتری آب و با دفعات بیشتر نسبت به درختان مسن تر احتیاج دارند.

• روش آبیاری

روش انجام آبیاری درختان پسته یکی از مهم ترین فاکتورهای موثر بر افزایش و یا کاهش راندمان آبیاری درختان پسته است و یکی از مهم ترین عواملی است که در تعیین حجم آب مصرفی برای هر مرحله آبیاری درختان پسته نیاز است به طوری که آبیاری درختان پسته با روش های سنتی حجم آب بیشتر و با روش های مدرن حجم آب کمتری احتیاج است.

انواع روش های آبیاری درختان پسته

برای آبیاری درختان پسته مانند سایر درختان روش های متعددی وجود دارد که هر باغدار با توجه به شرایط خویش بایستی روشی مناسبی را برگزیند که روش های مختلف آبیاری درختان پسته به دو گروه زیر تقسیم بندی می شوند

• روش های آبیاری سنتی

باغداری یکی از شغل های بسیار قدیمی و ابا و اجدادی ایرانینان است و ایرانینان از دیر باز برای آبیاری باغ های خود روش های مختلفی اتخاذ نموده اند و سابقه ای بس طولانی در زمینه آبیاری باغ های میوه دارند از این رو امروزه روش های سنتی آبیاری باغ های پسته به شرح زیر است

• آبیاری غرقابی

در این روش حجم زیادی از آب را در باغ جاری می کنند و به صورت غرقاب به پای درختان می رسانند و در این روش حجم عظیمی از آب هدر می رود

• روش آبیاری نشتی

در این روش آب به صورت نشتی به ریشه درختان می رسد و خود شامل دو نوع جوی و پشته و روش نواری است که آب داخل جوی ها و یا نوارها جاری می شود و به صورت نشتی به ریشه درختان خواهد رسید.

مزایای آبیاری سنتی

• روش های سنتی احتیاج به تجهیزات گران قیمت ندارند
• به راحتی قابل اجرا هستند
• موجب افزایش شوری خاک نمی شوند
• محدودیتی برای آبیاری با آب های شور ندارند

معایب آبیاری سنتی

• در زمین های شیب دار قابل اجرا نیستند
• میزان زیادی آب در این روش ها هدر می رود
• راندمان آبیاری کاهش می یابد
• موجب آب شویی خاک می شود و حجم وسیعی از مواد غذایی از دسترس درخت خارج می شود
• موجب افزایش بیماری های خاکزاد می شود
• خفه شدن ریشه در اثر وجود رطوبت بیش از حد و امکان پوسیده شدن ریشه در اثر رطوبت اشباع خاک
• کنترل بیماری در این روش ها بسیار مشکل خواهد بود.
• انتقال عوامل بیماری از درختان مبتلا به درختان سالم و شیوع بیماری در باغ
• افزایش رشد علف های هرز در باغ
• افزایش هزینه های باغداری برای انجام عمل آبیاری و کارگر

• روش های مدرن آبیاری

امروزه با توجه به محدودیت منابع آبی و نیز برای افزایش بهره وری از منابع آبی باغداران به دنبال روش هایی هستند تا بتوانند با حجم کمتری آب سطح وسیع تری از باغ را آبیاری نمایند از این رو از روش های نوین آبیاری مانند روش های آبیاری تحت فشار برای آبیاری درختان پسته خود استفاده می کنند تا ضمن کاهش حجم آب مصرفی سطح بیشتری از باغ را آبیاری نمایند

• روش آبیاری قطره ای

در این روش آب را به وسیله لوله های ویژه به پای درختان پسته رسانده و به وسیله نازل هایی آب را در اختیار درختان به صورت قطره ای قرار می دهند و تنها درخت هدف آب را دریافت خواهد نمود

معایب روش های مدرن آبیاری درختان پسته

• هزینه اولیه برای راه اندازی سیسم آبیاری تحت فشار در ابتدا زیاد است
• تجهیزات متعددی احتیاج دارد
• ممکن است سبب افزیش شوری خاک شود
• هزینه نگه داری آن زیاد است

مزایای روش های مدرن آبیاری درختان پسته

• صرفه جویی در میزان آب مصرفی برای هر بار آبیاری
• جلوگیری از هدر رفت آب
• کاهش ابتلای درختان به بیماری های خاکزاد
• ممانعت از ایجاد پوسیدگی ریشه درختان
• احاطه کامل باغدار بر زمان و میزان آب ریخته شده پای هر درخت
• جلوگیری از انتقال عوامل بیمارگر در باغ
• جلوگیری از آب شویی و اتلاف مواد غذایی و کود
• جلوگیری از فقیر شدن خاک به دلیل آب شویی
• کنترل بهتر علف های هرز در باغ چرا که آب به آنها نخواهید رسید
• کاهش هزینه های کارگر برای آبیاری باغ های گسترده پسته
• استفاده راحت از کود و سموم شیمیایی در آبیاری های مدرن

دور آبیاری در درختان پسته

فاصله بین آبیاری درختان پسته به عوامل مختلفی بستگی دارد که می توان به سن درخت و شرایط آب و هوایی به عنوان مهم ترین عوامل تعیین کننده دور آبیاری اشاره نمود و این امر را بایستی در هر منطقه به صورت اختصاصی تعیین شود اما به طور کلی دور آبیاری در درختان پسته با توجه سن درخت به شرح زیر است

• در زمان نونهالی یعنی زمانی که باغدار تازه نهال های پسته خود را کشت نموده است تا دو سال پس از کشت آنها، بهتر است آبیاری این درختان با فاصله هر هفت روز یک بار انجام شود
• پس از گذشتن دوره نونهالی یعنی سه سال پس از کشت نهال پسته تا زمان آغاز باردهی اقتصادی یعنی تا حدود 10 سالگی درخت توصیه می شود که درختان پسته با فاصله 14 الی 20 روز یک بار آبیاری شوند.
• در زمان باردهی که معمولا از ده سالگی درختان آغاز می شود بهتر است که درختان در ماه های گرم با فاصله هر 20 الی 30 روز یک بار آبیاری شوند و در بقیه ماه های سال در فصل رشد می توان این فاصله را به 40 روز یک بار نیز افزایش داد

البته دقت نمایید تمام این اعداد تقریبی هستند و با توجه به شرایط مختلف از جمله شرایط اقلیمی منطقه و بافت خاک ممکن است تغییر کنند .

رویکرد مدیریتی آبیاری و محافظت از درختان پسته در شرایط خشکسالی

می دانیم ایران یکی از کشورهای کم آب و خشک در منطقه است همچنین شرایط جوی منطقه به گونه ای رقم خورده است در سال های اخیر پدیده های گوناگونی باغداری و کشاورزی را محدود کرده است و یکی از پدیده هایی که در سال های اخیر بسیار گسترش یافته است خشک سالی است که عوارض و مضرات متعددی برای باغداران و کشاورزان به همراه دارد از این رو کشاورزان و باغداران بایستی با اتخاذ تصمیمات صحیح و اصولی باغ های خود را از خطر خشک سالی حفظ کنند تا این پدیده آنان را دچار زیان و خسران نگرداند، بنابراین در این مقاله بهترین رویکردها برای حفظ سلامت درختان پسته از خشکسالی و کم آبی شرح خواهیم داد

• انتخاب رقم مناسب

امروزه نهالستان های معتبری در سطح کشور برای افزایش سود دهی باغداران ارقام مختلفی از نهال پسته را با استفاده از تکنیک های نوین تولید نهال به باغداران عرضه می کنند که هریک از این نهال های مختلف دارای خصوصیات ویژه ای هستند و برای کشت در شرایط مختلف کافی است نهال مناسب خویش را خریداری کنید، از این رو بهتر است در مناطق کم آب و در شرایط خشک سالی ارقام مقاوم به خشک سالی را خریداری نمایید در اینصورت بروز خشکسالی و کم آبی نمی تواند تاثیر بسیار زیادی بر میزان باردهی درختان شما بگذارد و سلامت آنها را تهدید کند.

• خاک مناسب

خاک زمینی که باغ پسته خود را در آن احداث خواهید نمود نیز در میزان آب مصرفی برای آبیاری درختان شما بسیار موثر است زیرا بر همه آشکار است که برخی انواع بافت خاک به حجم بیشتری آب برای هر مرحله آبیاری احتیاج دارند و هدر رفت آب در آنها بسیار بیشتر از سایر خاک ها خواهد بود از این رو بافت خاکی که قدرت نگه داری آب در آن بیشتر است و نفوذ آب به ریشه گیاه بهتر صورت می گیرد بسیار بهتر از خاکی که ظرفیت نگه داری و قدرت نفوذ آب در آن کم است بنابراین برای مقابله با خشک سالی و کم آبی توجه به بافت خاک نیز بسیار موثر و مهم است

• اصلاح الگوی آبیاری

برای صرفه جویی در میزان آب مصرفی در روش های سنتی می توان این روش ها را با تغییرات بسیار کوچکی اصلاح نمود به عنوان مثال در آبیاری نواری و یا کرتی، طول نوارها و کرت ها را کوتاه تر نمود تا از هدر رفت و جذب بیشتر آب به داخل خاک جلوگیری نمود وهمچنین بجای استفاده از روش جوی و پشته از روش تشتکی استفاده نمود بدین صورت که در اطراف درخت چاله هایی به صورت تشتک مانند حفر می کنند و آب را در داخل آن به جریان می اندازند و بدین صورت میزان تبخیر آب به دلیل کاهش سطخ آن کاهش می یابد، تسطیح زمین باغ و از بین بردن پستی ها و بلندی های زمین نیز کمک چشم گیری به کاهش آب مصرفی در روش آبیاری غرقابی خواهد نمود

• استفاده از روش های مناسب برای آبیاری

در شرایط کم آبی استفاده از روش های آبیاری سنتی مانند روش های غرقابی و نشتی موجب هدر رفت بیشتر آب شده و بحران کم آبی را شدیدتر خواهد نمود به طوری که حجم آب مورد استفاده برای آبیاری درختان پسته با روش های سنتی چیزی حدود بیش از دو برابر روش های مدرن است از این رو در این شرایط با اصلاح الگوی آبیاری و استفاده از روش های مدرن مانند روش های قطره ای و بارانی با حجم کمتری آب می توان سطح بیشتری از باغ را آبیاری نمود، دقت نمایید راندمان آبیاری با روش های مدرن بیش از 90 درصد برآورد شده است

• کنترل علف های هرز

علف های هرز موجود در باغات پسته یکی از مصرف کنندگان حجم معینی از آب آبیاری مورد استفاده برای درختان هستند و در جذب و مصرف آب با درختان پسته رقابت می کنند از این رو کنترل و مدیریت علف های هرز در میزان مصرف آب بسیار موثر خواهد بود حجم کمتری آب برای آبیاری باغ پسته مصرف می شود

• اصلاح روش تغذیه درختان پسته و کود دهی اصولی

یکی از راه هایی که می توان برای افزایش بهر وری آب در باغات پسته اتخاذ نمود اصلاح روش تغذیه درختان پسته است بدین منظور با استفاده از کود هایی که طول دروه رسیدگی محصول را کوتاه می کنند مدت زمانی که درخت به آبیاری بیشتر احتیاج دارد را کاهش دهید و از استفاده بی رویه از کود هایی که موجب افزایش رشد رویشی و شاخ و برگ درخت می شود خود داری نمایید، به عنوان مثال کودهای دارای پتاسیم مانند سولفات پتاسیم موجب افزایش مقاومت درخت در برابر شرایط نامساعد مانند کم آبی خواهد شد.

از سوی دیگر کودهای حاوی فسفر نظیر سوپر فسفات تریپل موجب کاهش دوره رسیدگی محصول می شود و موجب کاهش مصرف آب توسط درخت می شود همچنین این کود موجب افزایش توان درخت در برابر کم آبی خواهد شد، همچنین استفاده از کودهای دامی پوسیده و نیز خاک برگ موجب افزایش توان نگه داری آب توسط خاک می شود و این امر نیز موجب کاهش میزان آب مصرفی برای هر مرحله آبیاری درخت خواهد شد.

• هرس اصولی

یکی از راه های کاهش نیاز درختان مختلف به آب کاهش حجم شاخ و برگ آنها و در واقع اندام های مصرف کننده هوایی درختان است از این رو می توان با انجام هرس اصولی و کاهش حجم شاخ و برگ درختان پسته در شرایط کم آبی و خشک سالی از میزان آب مورد نیاز درخت کاست، البته دقت نمایید این عمل بایستی به طریقی انجام شود که در میزان باردهی درختان و سلامت آن تاثیر منفی نداشته باشد.

• کاهش تبخیر از سطح خاک

تبخیر از سطح خاک یکی از عواملی است که موجب هدر رفت حجم وسیعی آب از دسترس درختان پسته در هر مرحله آبیاری که انجام می شود بنابراین باید با استفاده از روش های کارساز میزان تبخیر از سطح خاک باغ های پسته در شرایط خشک سالی و کم آبی بکاهید و برای این منظور می توان از روش هایی مانند مالچ پاشی استفاده نمود و با استفاده از مواد پوشش دهنده مناسب مانع از تیخیر بیش از حد آب از سطح خاک باغ شویم و بدین صورت در میزان آب مصرفی برای آبیاری درختان صرفه جویی خواهد شد.

• استفاده از جاذب های رطوبت در پای درختان

می توان در شرایط خشک سالی و نیز کم آبی از مواد جاذب رطوبت در اطراف درخت و در زیر خاک استفاده می کنند بدین صورت که این مواد رطوبت را جذب نموده و از هدر رفت آن ممانعت به عمل می آورند و آب جذب شده را به تدریج در اختیار درختان قرار می دهند .

• استفاده از تکنیک کم آبیاری

تکنیک کم آبیاری به ویژه در مناطق کم آب و یا در شرایط خشک سالی بسیار موثر و کارساز خواهد بود در این روش که امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا نیز مرسوم است آبیاری درختان را در زمان هایی که درختان به کم آبی حساسیت کمتری دارند کاهش می دهند تا میزان آب مورد نیاز برای آبیاری آنها در مراحل حساس به تنش آبی تامین شود و درختان در مراحل حساس دچار تنش آبی نشوند و میزان باردهی آنها کاهش نیابد

• خود داری از کشت درختان پسته در مناطق کم آب

یکی از روش های بسیار کارساز برای مقابله با شرایط کم آبی و خشک سالی انتخاب منطقه مناسب برای کشت درختان پر ارزش پسته است از این رو بایستی از احداث باغ پسته در مناطقی که کم آب هستند و یا در معرض خشک سالی قرار دارند اجتناب کنید و برای احداث باغ پسته مناطقی از کشور را انتخاب کنید که آب کافی برای آبیاری درختان پسته در دسترس باغدار قرار داشته باشد و درخت دچار تنش کم آبی و کاهش باردهی نشود همچنین سلامت این درختان پر ارزش به دلیل کم آبی کاهش نیابد.

• احداث باد شکن

یکی از عواملی که موجب افزایش تعرق از سطح گیاه و نیز تبخیر از سطح خاک می شود وزش بادهای گرم است به ویژه در مناطق گرم و خشک و مناطقی که دچار کم آبی هستند از این رو برای مقابله با این بادهای گرم می توان از باد شکن استفاده نمود و از درختانی که مناسب این امر هستند، در حاشیه باغ به عنوان باد شکن از آنها استفاده نمود تا شدت وزش باد کاسته شود و میزان مصرف آب در اثر تبخیر و تعرق نیز کاهش یابد.

نتیجه گیری

آبیاری درختان مختلف مانند درخت پسته و تامین نیاز آبی این درختان یکی از اصول اساسی و مهم در باغ های مختلف از جمله باغ پسته است و احداث باغ پسته بدون توجه به تامین منابع آبی کافی امری غیر معقول و غیر منطقی است و به زودی با شکست و زیان سنگین رو به رو خواهد شد و این امر به ویژه در کشور ایران به دلیل خشک سالی و کمبود منابع آبی و قرار گرفتن بخش بیشتری از وسعت ایران در مناطق گرم و خشک از اهمیت بیشتری برخوردار است از این رو اتخاذ رویکردهای مدیریتی که در نهایت به حفظ بیشتر منابع آبی و افزایش راندمان آب منتهی می شود بسیار حائز اهمیت است و بایستی با استفاده از تلفیقی از این روش ها به مقابله با این معضل پرداخت و تنها با انجام یک روش نمی توان به نتیجه مطلوب دست یافت

پیش تر عنوان کردیم روش های مختلفی برای کاهش آب مصرفی و افزایش راندمان آبیاری وجود دارد و از جمله نخستین اقدامات برای صرفه جویی در مصرف آب، بدون کاهش میزان باردهی کشت ارقام متحمل و یا مقاوم به خشکی است از این رو خرید نهال پسته به عنوان نخستین گام امری بسیار خطیر است که برای این امر می توان از نهالستان های معتبری که در زمینه تولید و فروش نهال خوش درخشیده اند و با تکیه به علم به روز دنیا بهترین و با کیفیت ترین نهال ها را باغداران عرضه می کنند نهال خود را تهیه نمایید و برای خرید نهال تنها به قیمت نهال اکتفا ننماید زیرا کیفیت نهال بسیار برتر از قیمت نهال خواهد بود