سرطان عمیق پوست گردو قابل درمان است!

گیاهان همانند سایر موجودات زنده در طی حیات خود درگیر بیماری‌های مختلفی می‌شوند که این بیماری‌ها ناشی از حمله عوامل بیماری‌زایی همچون قارچ ها ( قارچ کپک گردو )، باکتری‌ها، نماتد‌ها و ویروس‌ها است که هر کدام از این عوامل می‌توانند سبب ضعف و حتی مرگ گیاهان شوند این موضوع زمان بسیار با اهمیت است که این عوامل درختان میوه را مورد حمله قرار دهند و سبب کاهش محصول و حتی مرگ آن‌ها شوند.

درخت گردو جز برترین و مهمترین درختان میوه است زیرا محصول بسیار عالی و گرانبها و چوبی بسیار محکم و گران قیمت دارد از همین رو به عنوان درختی اقتصادی و با ارزش در نظر گرفته می‌شود که محصولات آن از ارزش صادراتی بالایی برخوردارند بنابراین اگر این درخت مورد عوامل بیماری‌زایی همچون سرطان عمیق پوست گردو قرار بگیرد می‌بایست سریعا به کنترل و مهار این عامل پرداخت زیرا سبب افت ارزش اقتصادی آن می‌شود.

بیماری سرطان عمق پوست درخت گردو

این بیماری با نام شانکر آوند آبکش نیز شناخته می‌شود معمولا شانکر بیمار ثانویه محسوب می‌شود ( هم می توانید در مورد شانکر عمیق پوست گردو بخوانید اینجا کلیک کنید) زیرا در اثر ضعیف شدن درخت که ناشی از آبیاری بیش از حد، کم آبی، فشردگی خاک و پوسیدگی‌های ریشه و طوقه به وجود می‌آید، حتی بعد از بهبودی و درمان بیماری، اگر درخت گردو بعد از گذشت چند سال مجددا در معرض این تنش‌ها قرار بگیرد این بیماری ظهور خواهد کرد در نتیجه شناخت عوامل تضعیف کننده درخت مهمتر از درمان بیماری است.

بیشتر بخوانید : معرفی بیماری های درخت گردو

عامل ایجاد کننده بیماری

بیماری شانکر به دو شکل سطحی با عامل باکتریایی Erwinia nigrifluens و شانکر عمقی نیز با عامل باکتریایی با نام Brenneria rubrifaciens شناخته می‌شود دلیل نام گذاری این بیماری این است که باکتری مولد بیماری در محیط کشت رنگ دانه صورتی تولید می‌کند و نام آن برگرفته از لغت rubber یعنی قرمز و Facio یعنی ساختن است این رنگ دانه در بیماری‌زایی، استقرار باکتری درون میزبان و رقابت بر سر غذا با سایر میکروارگانیسم (موجودات تک سلولی) نقش دارد.

از خصوصیات این باکتری می‌توان به گرم منفی، میله‌ای شکل، دارای انتهایی گرد، متحرک، دارای تاژک محیطی، بی هوازی اختیاری و…اشاره کرد که این باکتری در دمای 28 درجه سانتی گراد به سرعت رشد می‌کند اما در دمای بالای 37 درجه رشد آن کند یا متوقف می‌شود بنابراین دما یکی از عوامل تاثیر گذار بر گسترش یا توقف آن به حساب می‌آید.

منشا بیماری و میزان خسارت آن

این بیماری برای نخستین بار از کشور اسپانیا گزارش شد و در سال 1960 از بیماری شانکر سطحی پوست متمایز شد این دو باکتری از نظر فیلوژنی به یکدیگر قرابت و نزدیکی دارند اما تنها میزبان شانکر عمقی، درخت گردو است و در بیشتر نقاط گردو کاری کشور آمریکا وجود دارد.

در سال 2011 در باغات گردو کشور اسپانیا این بیماری به صورت اپیدمی گسترش پیدا کرد و سبب نابودی بیش از 96 هزار هکتار از باغات گردو این کشور شد.

شناسایی بیماری در ایران

در مطالعات اخیری که روی باغات گردو در استان لرستان انجام گرفته است علائم ظاهری این بیماری بر روی درختان گردو مشاهده شد سپس نمونه‌های آلوده را در آزمایشگاه مورد بررسی قرار دادند و بعد از جداسازی باکتری از بافت‌های آلوده گیاهی و انجام آزمایش‌های مختلف مانند ریخت شناسی باکتری، بیماری‌زایی، انجام آزمون PCR و توالی یابی ژنتیکی وجود این باکتری در این نمونه‌ها تایید شد بنابراین وجود این بیماری در ایران نیز اثابت گردید.

بنابراین با توجه به ارزش بالای درخت گردو، میزان خسارتی که این بیماری می‌تواند به محصول گردو وارد کند و گسترش و شیوع بالای آن در باغات گردو لازم است علائم این بیماری را به درستی از دیگر بیماری‌ها تشخیص داده شود سپس به کنترل و مبارزه با آن پرداخت که در این راستا نیاز است چرخه زندگی، راه‌های انتقال آن و … را شناخت سپس به درمان آن پرداخت.

علائم بیماری

این بیماری بیشتر در درختان مسن بالای 6 تا 8 سال قابل مشاهده است غالبا علائم این بیماری به صورت شانکر بر روی قسمت‌های زاینده پوست و بافت چوبی درخت دیده می‌شود و سبب مرگ این نواحی می‌شود که اندازه این شانکرها بستگی به شرایط محیطی، فصل و سن درخت دارد که این شانکرها در فصل بهار به اندازه 30 سانتی متر و در تابستان نیز به 60 سانتی متر می‌رسند.

• علائم بیماری روی تنه

لکه‌های این بیماری به صورت شانکر طولی به رنگ قهوه ایی مایل قرمز بر روی پوست تنه و شاخه‌های اصلی دیده می‌شوند که معمولا این علائم روی شاخه‌های فرعی رویت نمی‌شوند از این شانکرهای طولی ترشحات قهوه‌ای و قرمز رنگی خارج شده که به مرور زمان خشک می‌شوند و ردی شبیه خونریزی بر روی درخت به جا می‌گذارند.

• علائم قابل مشاهده بر روی تاج درخت

علائم این بیماری بر روی شاخه‌ها و تاج درخت به شکل زردی برگ، خزان زودرس، خشکیدگی شاخه، تنک شدن شاخه، کاهش محصول و حتی زوال یا مرگ درخت قابل مشاهده است.

زیرا محل انتقال قند (مواد غذایی) یعنی آوند آبکش توسط باکتری مسدود می‌شود در نهایت به خشکی تاج درخت ختم می‌شود. درختانی که به دلیل تنش‌های محیطی ضعیف شده‌اند مستعد به ابتلا و مرگ در برابر این بیماری هستند اما درختان قوی کمتر مورد آسیب این بیماری قرار می‌گیرند.

• علائم بیماری روی برگ و میوه

در مراحل شدید و پیشرفته‌ی بیماری نقاط نکروزه شده‌ایی روی سطح برگ ایجاد می‌شود سپس این نقاط گسترش پیدا کرده به لکه‌هایی آب سوخته تبدیل می‌شوند و نقاطی سیاه رنگ بر روی برگ ایجاد می‌کنند که گاهی از آن تراواشات یا شیرابه باکتری خارج می‌شود.

روی میوه‌ها نیز نقاط سیاه رنگ و نکروزه شده به وجود می‌آید که در برخی موارد تراواشات باکتری بر روی این نقاط قابل مشاهده است و در نهایت سبب لهیدگی میوه می‌شود.

روش‌های انتقال بیماری

باکتری‌های عامل این بیماری درون تراواشات خارج شده از قسمت‌های شانکر زده درخت زنده و فعال هستند که می‌توانند از طریق باران، آبیاری بارانی یا غرقابی، ماشین آلات برداشت، پایه و پیوندک آلوده، قیچی هرس، چوب‌های تکاننده میوه منتقل شوند و از طریق زخم‌های‌هایی که بر اثر آسیب‌های فیزیکی ناشی از حیواناتی مثل دارکوب و انسان‌ها بر روی درخت ایجاد شده است به درون بافت درخت به مدت 10 روز قبل از ترمیم زخم نفوذ پیدا کنند

چرخه زندگی بیماری

باکتری مولد این بیماری درون شانکرها و یا ترشحات خارج شده از زخم‌های ایجاد شده بر روی تنه و شاخه به صورت غیر فعال زمستان گذرانی می‌کنند و با آغاز بهار این باکتری مجددا فعال شده و به کمک راه‌های انتقال بیان شده در بالا مانند باران، آبیاری و … به سایر درختان منتقل می‌شوند و معمولا از طریق زخم‌ها یا روزنه‌ها به درون درخت نفوذ پیدا می‌کند این باکتری می‌تواند به صورت سیستمیک درون درخت فعالیت کند.

بیشتر بخوانید : شناخت بیماری بلایت گردو

این شانکرها تا سال‌های طولانی درون درخت می‌مانند و به فعالیت خود ادامه می‌دهند با آغاز فصل بهار و تابستان فعال هستند و گسترش پیدا می‌کنند و با شروع فصل پاییز و زمستان غیرفعال شده و وارد فاز زمستان گذرانی می‌شوند این چرخه در صورت مساعد بودن عوامل محیطی هر ساله تکرار می‌شود و سبب انتشار بیماری به سایر درختان گردو می‌شود.

دوره‌ی نهفتگی بیماری و تشخیص آن

این باکتری بعد از اینکه به درون درخت نفوذ پیدا کرد ممکن است تا سال‌ها هیچ گونه علائم ظاهری را بر روی درخت ایجاد نکند اما به طور سیستمیک در بخش‌های مختلف گیاه گسترش پیدا کند، شدت و میزان سیستمیک شدن آن نامشخص است. گاهی قلمه‌ها و پیوندک‌های گرفته شده از این درختان ظاهری سالم اما ناقل بیماری هستند و سبب گسترش این بیماری می‌شوند.

گاهی ممکن است درختی سال‌ها قبل درگیر این بیماری شده باشد اما بیماری هم اکنون به صورت نهفته درون درخت فعال شده باشد اما علائمی از خود نشان ندهد بنابراین برای تشخیص این نوع آلودگی‌ها می‌توان از قسمت‌های مختلف گیاه نمونه برداری کرد و آن‌ها را به آزمایشگاه‌های تخصصی گیاهپزشکی فرستاد.

در این آزمایشگاه‌ها نمونه‌ها را در محیط آزمایشگاهی کشت می‌دهند و از روی برخی از خصوصیات مانند واکنش فوق حساسیت در توتون، گرم منفی یا مثبت بودن باکتری، رنگ کلنی آن، فعالیت آنزیم پکتیناز، تولید رنگ صورتی در محیط کشت YDC، هیدولیز نشاسته و… وجود باکتری را تشخیص می‌دهند با تشخیص وجود بیماری، به درخت به خوبی رسیدگی می‌کنند تا در اثر تنش دچار ضعف نگردد و عامل بیماری فرصتی برای ظهور نداشته باشد.

آیا سرطان پوست عمیق گردو قابل درمان است

پاسخ این سوال بستگی به مدت زمان وقوع بیماری دارد یعنی اگر بیماری در مراحل ابتدایی باشد و شانکرهای عمیقی بر روی درخت ایجاد نکرده است این بیماری قابل درمان است اما اگر بیماری توسعه یافته باشد دیگر نمی‌توان آن را درمان کرد.

در صورتی که باغات گردو از مدیریت صحیحی برخوردار باشند این بیماری نمی‌تواند بروز پیدا کند و خسارت جدی به درختان گردو وارد نماید در نتیجه بهتر است اقدامات پیشگیرانه قبل از وقوع بیماری بر علیه آن اتخاذ کرد تا درخت گردو درگیر این بیماری نشود و در صورت ابتلا به بیماری پیشنهاد می‌شود از مدیریت تلفیقی برای مهار و کنترل این بیماری استفاده کرد که روش‌های کنترل زراعی بیشتر از وقوع بیماری پیشگیری می‌کنند.

• روش مبارزه زراعی و مکانیکی

• از نهال‌های سالم و عاری از بیماری می‌بایست برای کاشت استفاده کرد.
• درختان گردو‌ای که تحت تاثیر تنش‌های محیطی قرار می‌گیرند شدت بیماری در آن‌ها نسبت به درختان سالم بیشتر است پس با مدیریت صحیح در باغ می‌بایست درختانی سالم و تنومند را پرورش داد.
• موش‌ها و پرندگان با تغذیه از درخت گردو سبب ایجاد زخم بر روی درخت می‌شوند پس باید از روش‌های مختلف مانند تله برای کنترل موش و آویزان کردن یا نصب وسایل براق به درخت جهت دور کردن پرندگان استفاده کرد.
• ارقام مقاوم به آفات و بیماری را بایستی برای کاشت برگزید زیرا هر گونه آفات و یا بیماری گردو سبب ضعف آن می‌شوند و زمینه را برای بروز بیماری شانکر عمقی گردو فراهم می‌کنند.
• یکی از روش‌های انتقال بیماری از طریق آب آبیاری است پس پیشنهاد می‌شود به جای آبیاری بارانی از سیستم‌های آبیاری تحت فشار که دارای دو لوپ دایره‌ای هستند و در فاصله‌های 0.5 و 1 متری از تنه و در محدوده سایه انداز درخت تعبیه شده‌اند استفاده کرد.
• از طریق زخم‌هایی که در اثر هرس بر روی درخت گردو به وجود می‌آید باکتری می‌تواند به درون درخت نفوذ کند بنابراین از انجام هرس در باغات آلوده گردو در فصل رشد باید خودداری کرد زیرا قیچی هرس آلوده نیز سبب انتقال باکتری به درختان سالم می‌شود.
• برای افزایش مقاومت درخت گردو باید آن را تقویت کرد به همین منظور بسته به اندازه درخت 1-0.5 کیلو گرم از کود دهای حاوی فسفات و پتاسیم در اسفند ماه، 1-0.5 کیلو گرم کودهای ازته در 2 مرحله: نیمه فروردین و یک ماه بعد به ازای هر درخت گردو و از 40-30 تن در هکتار کود دامی پوسیده در زمستان و به فاصله 3-2 سال یک بار در عمق 30 سانتی متری به خاک داده شود.
• برداشت میوه می‌بایست با احتیاط انجام گیرد زیرا زخم‌های ناشی از برداشت میوه محلی مناسب برای نفوذ باکتری عامل بیماری است بنابراین چوب‌های تکاننده میوه و دستگاه‌های برداشت به خوبی باید ضدعفونی شوند.
• درختان آلوده که امیدی به درمان آن‌ها نیست باید به طور کامل حذف شوند زیرا منبع قوی برای گسترش بیماری هستند.

روش مبارزه شیمیایی

• غالبا این بیماری را نمی‌توان با سموم شیمیایی یا آنتی بیوتیک‌های رایج کنترل کرد.
• در مراحل ابتدایی بیماری و دیدن اولین علائم می‌توان اقدام به جراحی یا تراشیدن شانکر نمود بدین این معنی که بافت قسمت‌های آلوده را از درخت جدا کرد سپس با هیپوکلریت سدیم یا سموم مسی محل جراحی را ضدعفونی کرد، این ضدعفونی در 2 تا 3 نوبت و به فاصله 20 روز باید انجام گیرد.
• اگر بیماری در مرحله پیشرفته باشد و وسعت شانکر‌های ایجاد شده بر روی درخت زیاد باشد جراجی نه تنها کمکی به کنترل بیماری نخواهد کرد بلکه سبب ضعف درخت و تشدید بیماری خواهد شد.

کلام آخر

این بیماری همان طور که گفته شد در درختان ضعیف بروز پیدا می‌کنند اگر باغداران مدیریت صحیحی در باغات گردو خود داشته باشند دیگر درختان آن‌ها در معرض تنش‌ها محیطی و آسیب‌های فیزیکی قرار نمی‌گیرند. یکی از روش‌های پیشگیری این بیماری استفاده از ارقام سالم و مقاوم به بیماری است پس در هنگام خرید نهال باید به این موضوع دقت کرد و یا از نهالستان‌های معتبر نهال خریدداری کرد زیرا نهال‌های آن‌ها دارای گواهی سلامت است.

مناطقی که مستعد این بیماری هستند باید به دقت این بیماری رصد شود و در صورت رویت اولین مورد مشکوک این درختان را به کارشناسان و متخصصان کشاورزی با تجربه که در زمینه پرورش و فروش نهال گردو فعالیت دارند نشان داد تا وجود بیماری توسط این کارشناسان تایید شود.

از آن جایی که قیمت نهال گردو به دلیل ارزش اقتصادی آن کمی بالاتر از سایر نهال هاست از طرفی ممکن است برخی از نهالستان‌های نامعتبر برای کسب سود بیشتر اقدام به فروش نهال‌های آلوده و بی کیفیت کنند بنابراین با دیدن قیمت نهال نباید برای خرید نهال گردو سریعا اقدام کرد بلکه باید از سالم بودن، شناسنامه دار بودن، داشتن گواهی سلامت نهال اطمینان حاصل کرد که این امر در نهالستان‌های معتبر امکان پذیر است.